Trwa kampania społeczna „Proaktywni 60+ bez barier” w ramach projektu pt. „Senior 60+ bez barier – samoorganizacja seniorów na rzecz dostępności” sfinansowanego z Programu wieloletniego na rzecz Osób Starszych „Aktywni+” na lata 2021-2025. Oferta zadania jest realizowana przez Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych.

O dostępności przestrzeni publicznej możemy mówić w kontekście jej bezpośrednich użytkowników. Wspólna przestrzeń miejska powinna stanowić dobro wszystkich jej mieszkańców oraz być pod szczególną opieką lokalnych władz samorządowych. Najważniejsi są ludzie, którzy chcą żyć w miastach bez barier – gdzie w centrum zainteresowania są wszyscy mieszkańcy. W dobrze zarządzanym mieście żadna grupa społeczna nie może być pominięta. Przyjazna i dostępna przestrzeń publiczna w ujęciu uniwersalnym – to taka, w której chętnie przebywamy i korzystamy w sposób samodzielny i niezależny. Miasta bez barier – to koncepcja miast przyszłości, która uwzględnia różnorodność mieszkańców ze względu na ograniczenia związane z – wiekiem, mobilnością i percepcją.

Dostępność jest prawem człowieka, a nie przywilejem. Zaczyna się od drugiego człowieka.  Ma wiele twarzy – stawia na różnorodność i niewykluczanie nikogo. Każdy z nas jest inny – wszyscy jesteśmy równi. Jednak w praktyce bardzo trudno będzie osiągnąć ambitny cel zakładający zapewnienie 100% dostępności przestrzeni publicznej dla wszystkich mieszkańców. Niestety wiele miast posiada infrastrukturę, która nie jest dostosowana do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w tym osób w starszym wieku. Schody bez wind, wąskie chodniki, brak miejsc do odpoczynku, czy niedostosowana komunikacja miejska – to tylko niektóre bariery przestrzenne, które utrudniają seniorom pełne uczestnictwo w codziennym życiu miejskim. Ze względu na zachodzące zmiany demograficzne tego typu problemy będą nasilać się w najbliższych latach, zaś seniorzy powinni pozostawać w centrum uwagi.

W dużym stopniu wynika to z powszechnej praktyki stosowania rozwiązań minimalistycznych, które są zgodne z obowiązującymi przepisami prawnymi – ale nie zawsze spełniają standardy dostępności. W tym wypadku wytyczne zawarte w standardach stawiają często większe wymagania, niż wynika to z ustawodawstwa. W wielu przypadkach standardy wyprzedzają też przepisy prawne. Dlatego powinny one obejmować również obszary związane z rozwojem przestrzeni miejskich, które jeszcze nie zostały uregulowane prawnie. Stąd standardy dostępności mogą uzupełniać luki w przepisach prawnych, jak też stanowić inspirację do dalszych prac legislacyjnych nad zapewnieniem dostępności przestrzeni publicznej.

W projektowaniu uniwersalnym dla wszystkich mieszkańców konieczne jest uwzględnienie faktu, że nawet pełna zgodność z przepisami prawa i normami technicznymi nie zawsze oznacza pełną użyteczność rozwiązań jednakowych dla wszystkich grup społecznych. Stąd jednym z priorytetowych zadań samorządów miejskich powinno być zapewnienie dostępności wspólnej przestrzeni, z której będą mogły korzystać wszystkie grupy społeczne bez względu na – wiek, stopień niepełnosprawności, czy status społeczny.

W tym zakresie należy przełamywać panujące stereotypy przykładowo zakładające, że osobom młodym – brakuje głównie pieniędzy, osobom dorosłym – czasu, zaś seniorom – zdrowia i mobilności. Należy też zmienić powszechne założenie, że jedyne miejsca kojarzone z aktywnością seniorów to – park, kościół, czy ogródek działkowy. W praktyce środowisko senioralne ma duży potencjał, aby pozytywnie wpływać na przestrzeń miejską, wnosząc wiele wartościowych zmian, które będą służyć nie tylko osobom starszym, ale też wszystkim mieszkańcom. Jest to tym bardziej istotne, że obecnie miasta muszą zmierzyć się z wyzwaniami dotyczącymi zapewnienia wysokiej jakości życia osobom w grupie wiekowej powyżej 60. roku życia. Z kolei tematyka starzenia się społeczeństwa powinna być przedmiotem zainteresowania nie tylko demografów, ale również władz lokalnych.

Projektowanie przestrzeni publicznej z uwzględnieniem potrzeb seniorów jest o tyle trudne, że jest to prawdopodobnie najbardziej niespójna i różnorodna grupa społeczna. Osoby starsze to często indywidualiści z własnym bagażem doświadczeń życiowych. Z drugiej strony to właśnie ta różnorodność sprawia, że przestrzeń przyjazna seniorom jest również przyjazna dla wszystkich. W tym zakresie miasta przyjazne seniorom to koncepcja, która zakłada wdrażanie rozwiązań opartych na tworzeniu przestrzeni publicznych dostosowanych do potrzeb starzejącej się populacji mieszkańców. Podejście to uwzględnia różnorodne potrzeby seniorów będących użytkownikami „małych przestrzeni publicznych na rogach ulic”. W tego typu miastach kładzie się nacisk nie tylko na infrastrukturę, ale też na usługi oraz programy wspierające aktywne i zdrowe starzenie się.

Miasto tworzą ludzie, a ludzie są niecierpliwi. Stąd często oczekiwania seniorów wobec decydentów mogą przybierać charakter roszczeniowy. Użytkownicy przestrzeni publicznej chcą szybkich zmian. Natomiast samorządy żyją kadencjami i są ograniczone rokiem budżetowym. Wobec tego nie wystarczy tylko samo zaangażowanie władz lokalnych. Wiedza na temat potrzeb osób z niepełnosprawnościami i seniorów powinna być integralną częścią procesu podejmowania decyzji.

W praktyce należy włączać osoby starsze w proces projektowania przestrzeni publicznej nie ograniczając się tylko do tej grupy społecznej, ale stosować zasadę – z nami, a nie dla nas. Oznacza to, że samorządy poprzez politykę miejską powinny wprowadzić systemowe rozwiązania, które będą sprzyjały tworzeniu dostępnej wspólnej przestrzeni – nie tylko dla samych seniorów, ale i innych grup społecznych. Nie projektujmy dostępnych miast tylko dla seniorów – ale z nimi dla wszystkich. Projektowanie włączające powinno zakładać pełną współpracę z jej wszystkimi ostatecznymi użytkownikami – od fazy badawczej, aż po testowanie i opiniowanie przez nich zaprojektowanych rozwiązań.

Więcej o projekcie na stronie:
www.flop.lublin.pl/senior-60-bez-barier