Trwa kampania społeczna “Prospołeczni = Dostępni” w ramach projektu pt. „Lubelscy Liderzy Dostępności na START” realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, finansowanego z Funduszy EOG. Projekt jest realizowany przez Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych w partnerstwie z Lubelskim Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki.

To kampania edukacyjna i zarazem akcja informacyjna na temat dostępności skierowana przede wszystkim do środowiska sektora pozarządowego, który funkcjonuje odmiennie niż sektor publiczny i sektor prywatny. Celem kampanii społecznej „Prospołeczni = Dostępni” jest zwiększenie świadomości i kompetencji NGO w zakresie zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

Zgodnie z  art. 2 ust. 4) ustawy z 19 lipca 2019 r. o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, projektowanie uniwersalne oznacza – projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania.

Projektowanie uniwersalne to nie jest zbiór technicznych norm i standardów. W projektowaniu uniwersalnym konieczne jest uwzględnienie faktu, że nawet  pełna zgodność z przepisami prawa i normami technicznymi nie zawsze musi oznaczać pełną  użyteczność rozwiązań dedykowanych osobom z niepełnosprawnością. Praktycznie nigdy nie uda się przepisami prawnymi stworzyć szczegółowego katalogu rozwiązań, które należy uwzględnić w tego typu projektowaniu.

Projektowanie uniwersalne to raczej pewna filozofia projektowania produktów i otoczenia, która dąży do zoptymalizowania ich funkcjonalności w możliwie szerokim zakresie. Dzięki temu, jak najwięcej odbiorców będzie mogło skorzystać z produktów, usług i przestrzeni, bez konieczności ponoszenia dodatkowych nakładów finansowych, czasowych i ludzkich. Projektowanie uniwersalne koncentruje się na projektowaniu bez barier już na etapie projektu. Oznacza dostępność i uczestnictwo dla wszystkich użytkowników. W praktyce projektowanie uniwersalne jest dla nas samych, a nie dla nieokreślonej grupy użytkowników. Zakłada tworzenie przestrzeni, w której widoczna będzie różnorodność całego społeczeństwa. Pluralizm jest bowiem atutem każdego społeczeństwa. Dostarczane ułatwienia, z pozoru dostępne, nie mogą stygmatyzować niepełnosprawności lub innych okoliczności ograniczających sprawność użytkowników.

Idea tworzenia społeczeństwa obywatelskiego w oparciu o zasady równości szans i niedyskryminacji, wymagają zwiększonej empatii. Umiejętności praktyczne zastosowania projektowania uniwersalnego wymagają poznania i zrozumienia potrzeb przyszłych użytkowników projektowanych obiektów, produktów i usług. Szczególnie ważne jest to w zakresie realizacji potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w tym:

• osób starszych,
• osób poruszających się na wózkach, o kulach i ograniczonej możliwości poruszania się,
• osób niewidomych i słabowidzących,
• osób głuchych i słabosłyszących,
• osób głuchoniewidomych,
• osób z niepełnosprawnościami psychicznymi, intelektualnymi oraz z zaburzeniami funkcji poznawczej,
• kobiet w ciąży,
• osób z małymi dziećmi, w tym z wózkami dziecięcymi,
• osób mających trudności w komunikowaniu się z otoczeniem (także z rozumieniem języka pisanego albo mówionego).
• osób o nietypowym wzroście (w tym również dzieci),
• osób wykluczonych cyfrowo,
• osób z ciężkim lub nieporęcznym bagażem, towarem,
• inne (np. tymczasowe wykluczenie, z ograniczoną sprawnością manualną).

NGO powinny już na etapie planowania swoich działań zadbać o dostępność, jeżeli chcą dotrzeć ze swoją ofertą do osób ze szczególnymi potrzebami. Realizacja projektowania uniwersalnego związana jest ze zrozumieniem podstawowych zasad, które powinny obowiązywać w społeczeństwie obywatelskim:

• użyteczność dla osób o różnej sprawności – projekt jest użyteczny i atrakcyjny dla ludzi o różnych umiejętnościach (możliwościach),
• elastyczność w użytkowaniu – dostarczane rozwiązania powinny być użyteczne dla odbiorców oraz umożliwiać wybór, uwzględniać szeroki zakres indywidualnych preferencji i umiejętności odbiorców,
• proste i intuicyjne użytkowanie – prosta i zrozumiała obsługa, niezależnie od doświadczenia, wiedzy, umiejętności czy poziomu koncentracji użytkownika,
• czytelna informacja – efektywny sposób łączenia ze sobą niezbędnych informacji dla użytkownika, niezależnie od warunków otoczenia lub jego zdolności,
• tolerancja na błędy – zminimalizowane zagrożenia i negatywne skutki przypadkowego lub zamierzonego nieprawidłowego użytkowania,
• wygodne użytkowanie bez wysiłku – wygodna obsługa wymagająca minimalnego wysiłku fizycznego ze strony użytkownika,
• wielkość i przestrzeń odpowiednie dla dostępu i użytkowania – odpowiednia wielkość i przestrzeń przewidziana do podejścia, działania i wykorzystania produktu, niezależnie od wielkości, postawy lub mobilności użytkownika,
• percepcja równości – zminimalizowane możliwości indywidualnego postrzegania projektu jako dyskryminującego.

Jeżeli na wczesnym etapie nie uda się zastosować projektowania uniwersalnego, to można zastosować mechanizmy racjonalnych usprawnień. Polegają one na dokonywaniu takich zmian, które zapewnią osobom ze szczególnymi potrzebami możliwość korzystania z nich na równi z innymi odbiorcami. Zgodnie z art. 2 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, racjonalne usprawnienie oznacza – konieczne i odpowiednie zmiany i dostosowania, nie nakładające nieproporcjonalnego lub nadmiernego obciążenia, jeśli jest to potrzebne w konkretnym przypadku, w celu zapewnienia osobom niepełnosprawnym możliwości korzystania z wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz ich wykonywania na zasadzie równości z innymi osobami.

Przy czym projektowanie uniwersalne i racjonalne usprawnienie są stosowane w szczególności w celu spełnienia minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6 ustawy z 19 lipca 2019 r. o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, dla zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (tj. w zakresie dostępności – architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej).

W indywidualnym przypadku, jeżeli podmiot nie jest w stanie, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, zapewnić dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami w  zakresie, o którym mowa w art. 6 ustawy, podmiot ten jest obowiązany zapewnić takiej osobie dostęp alternatywny. Dostęp alternatywny, polega w szczególności na – zapewnieniu osobie ze szczególnymi potrzebami wsparcia innej osoby (tj. dostęp nie odbywa się w sposób samodzielny lub na zasadzie równości z innymi osobami), lub zapewnieniu wsparcia technicznego (w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii), lub wprowadzeniu takich działań i rozwiązań organizacyjnych podmiotu, które umożliwią realizację potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w niezbędnym zakresie dla tych osób. Jednak od 6 września 2021 r. – dostęp alternatywny może być stosowany tylko w wyjątkowych, indywidualnych i uzasadnionych okolicznościach i nie jest równoznaczny z zapewnieniem dostępności. Stąd po tej dacie szczególne potrzeby muszą być zapewniane z wykorzystaniem projektowania uniwersalnego lub racjonalnych usprawnień.

Więcej o kampanii „Prospołeczni = Dostępni” na stronie: https://liderzydostepnosci.pl/prospoleczni_dostepni/