Trwa kampania społeczna „NGO bez barier” w ramach projektu pt. „Lubelscy Liderzy Dostępności”, sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021–2030. Projekt jest realizowany przez Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych. Celem projektu jest wzmocnienie pod względem strategicznym rozwoju Lubelskiego Partnerstwa na Rzecz Dostępności (LPnRD), które jest płaszczyzną współpracy na rzecz zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w woj. lubelskim.

Wiem, że nic nie wiem – mówi człowiek. A co mówi AI, gdy czegoś nie wie?

Człowiek nie wie wszystkiego – ale jest świadomy własnych ograniczeń i jest gotowy do nieustannego poszukiwania prawdy. Człowiek potrafi powiedzieć „nie wiem” i zacząć szukać prawdy. Wiem, że nic nie wiem – paradoksalne to wyznanie stało się symbolem ludzkiej mądrości. Ta świadomość rodzi pytania, prowadzi do badań i odkryć. To właśnie brak wiedzy jest siłą napędową w poszukiwaniu prawdy. W erze AI świadomość własnej niewiedzy staje się cenną kompetencją. Świadomy użytkownik AI nie boi się powiedzieć „nie wiem” i sprawdzić informację z kilku źródeł. W ten sposób otworzyć się na naukę.

Natomiast AI działa na zasadzie prawdopodobieństwa – jeśli nie zna odpowiedzi wprost, szuka najbardziej prawdopodobnego wyniku. AI może wyglądać na wszechwiedzącą, ale pozory często mylą. AI nie ma świadomości ani zdolności refleksji. Nie doświadcza wątpliwości, nie czuje niepewności. Jej odpowiedzi opierają się na danych – które przetwarza, oraz wzorcach – które wykrywa. Jeśli nie posiada wystarczających informacji, nie „przyzna się” do niewiedzy w sposób świadomy. Zamiast tego wygeneruje błędną odpowiedź, która będzie brzmiała przekonująco. Takie podejście jest zgodne z zasadą – lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu.

AI to szansa na świat – bez barier komunikacyjnych

Rozwój AI jest jednym z najważniejszych procesów XXI wieku. Każde nasze działanie niesie przekaz. To, co robimy, ma większe znaczenie niż to, co mówimy. W erze AI informacja staje się nową „ropą naftową”. Do tej pory ludzie komunikowali się ze sobą na odległość za pośrednictwem technologii informacyjno-komunikacyjnych. Mieliśmy wyraźny podział – nadawca tworzył komunikat, zaś odbiorca go interpretował. Zastosowanie sztucznej inteligencji zaburzyło ten porządek – AI staje się nie tylko pośrednikiem, ale autonomicznym nadawcą treści. W epoce AI technologia stała się aktywnym uczestnikiem dialogu. Zmienił się sposób, w jaki – komunikujemy się, pracujemy, uczymy się, czy uczestniczymy w życiu publicznym. Nastąpiła personalizacja w komunikacji – AI może dostosować treść przekazu do różnych grup społecznych. Dzięki ogólnodostępnym cyfrowym translatorom znika też bariera językowa. AI tłumaczy na języki obce w czasie rzeczywistym. Sztuczna inteligencja potrafi tłumaczyć skomplikowane dokumenty prawne na prosty język, generować streszczenia ustaw czy raportów – co sprzyja przejrzystości życia publicznego. AI to szansa na świat – bez barier komunikacyjnych. AI może też odciążyć NGO od rutynowych codziennych czynności — co uwalnia czas potrzebny na działania misyjne.

Coraz częściej odbiorcy nie wiedzą – czy rozmawiają z człowiekiem, czy z maszyną? Epoka druku przyniosła masowe słowo pisane, radio i telewizja – globalny przekaz, a Internet – interaktywność i prędkość w dostępie do informacji. Sztuczna inteligencja zaczyna kształtować sposób, w jaki się komunikujemy. AI to szansa na świat, w którym bariery komunikacyjne będą coraz mniej odczuwalne.

Ostatni globalny kryzys wywołany pandemią COVID-19, przyspieszył niemal o całą dekadę proces transformacji cyfrowej. Ograniczenia sanitarne spowodowały, że większość kontaktów międzyludzkich musiała zostać przeniesiona do świata cyfrowego. Z powodu pandemii COVID-19 wiele instytucji publicznych, NGO i przedsiębiorstw zostało zmuszonych do przejścia na pracę zdalną oraz ograniczenia do minimum kontaktów „twarzą w twarz”. Skutki globalnych ograniczeń społeczno-gospodarczych sprawiły, że ludzie stali się na czas trwania światowej epidemii – osobami ze szczególnymi potrzebami. Stąd dla większości osób przebywających w izolacji, korzystanie z dostępnych produktów i usług cyfrowych stanowiło często jedyny sposób kontaktowania się ze światem zewnętrznym.

Każdy widzi świat przez własne okulary. Komunikacja społeczna w erze AI stanowi niepowtarzaną szanse, ale równie wielkie wyzwanie. AI to nie moda, lecz realne wsparcie dla społeczeństwa obywatelskiego. Algorytmy AI analizują preferencje indywidualnych odbiorców, aby dostarczać treści „szyte na miarę”. W efekcie komunikacja staje się bardziej skuteczna, ale rośnie ryzyko zamykania się w bańkach informacyjnych. W erze AI musimy coraz częściej zadawać sobie pytanie – czy jeszcze rozmawiamy z człowiekiem, czy już z AI? Jednocześnie łatwość generowania informacji rodzi zagrożenie dezinformacją i fałszywymi materiałami. Słowo jest jak kamień – rzucone, nie wróci. Komunikaty tworzone przez algorytmy mogą nieść ogromne konsekwencje społeczne – kształtować opinie, wywoływać emocje, wpływać na decyzje wyborcze.

Korzystasz z AI? Chwal się tym!

Nie należy bać się nowoczesnej technologii AI – kto stoi w miejscu, ten się cofa. NGO powinny dzielić się doświadczeniami w zakresie korzystania ze sztucznej inteligencji. W ten sposób mogą pomóc innym niezdecydowanym zrozumieć zasady działania narzędzi AI. To nie tylko ujawnienie faktu wykorzystywania AI – ale pokazanie w jakim stopniu sztuczna inteligencja pomaga rozwijać społeczeństwo obywatelskie. Dzielenie się doświadczeniami z innymi NGO pozwala też wypracować dobre praktyki z tym związane.

Używanie AI świadczy o tym, że nie boimy się innowacji, potrafimy optymalizować czas i uczyć się efektywniej. Mimo to wielu użytkowników wciąż traktuje korzystanie z AI jak tajemnicę albo – co gorsza – powód do wstydu. A szkoda, powinniśmy nie tylko korzystać z AI, ale i mówić o tym głośno. Stanowi to okazją do pokazania odpowiedzialnego podejścia do nowych technologii. Z czasem przekształci się to w efekt kuli śnieżnej – więcej osób nauczy się korzystać, a społeczeństwo stanie się bardziej innowacyjne i kompetentne cyfrowo.

Nie wiesz? Zapytaj!

Zaufanie buduje się latami, ale stracić je można w jednej chwili. Nadmierne poleganie na AI może ograniczyć zdolność do krytycznego myślenia. AI ewoluuje, ponieważ uczy się na podstawie pozyskanych zbiorów danych. Jednak dane te często odzwierciedlają istniejące stereotypy w społeczeństwie. W wyniku czego AI może nie tylko powielać te schematy, ale wręcz je wzmacniać. W przeciwdziałaniu kluczową rolę może odegrać NGO – strażnik etyki w erze AI. Korzystanie z AI może pomóc prawdzie biec szybciej. W ten sposób AI może pełnić rolę cyfrowego strażnika prawdy. Zanim NGO zdecyduje się dalej udostępnić informacje wygenerowane przez AI – musi sprawdzić ich wiarygodność. Należy mieć pewność, że system działa etycznie, przejrzyście i bez ukrytych uprzedzeń. Obecnie prawo znajduje się jeszcze na wczesnym etapie kształtowania zasad odpowiedzialności za błędy popełnione przez AI.

Sztuczna inteligencja ma wbudowaną potrzebę udzielania jakiejkolwiek odpowiedzi, nawet jeżeli nie ma pewności co do faktów. AI potrafi bowiem czasami nadinterpretować fakty. Wiedza AI to wzorce wypracowane podczas treningów. Gdy czegoś nie wie, może odpowiedzieć błędnie, ale z pełnym przekonaniem. Sprawia wrażenie, że zna się na wszystkim – i zawsze ma gotową odpowiedź. Niestety nie nauczono AI odpowiadać – nie wiem. Zamiast tego AI stosuje halucynację polegającą na generowaniu często zmyślonych – mimo, że przekonujących informacji. Wynikają one z błędnej interpretacji danych pozyskanych przez AI, czy też niekompletnych zbiorów treningowych. Stwarzają one nowe treści na podstawie wzorców, ale bez gwarancji ich prawdziwości. W tym zakresie mogą objawiać się jako nieistniejące źródła, czy sfabrykowane teksty. AI może też przypisać komuś działania, których nigdy nie wykonał.

Można przed tym częściowo się zabezpieczyć zadając AI polecenia (promty) typu:
• Jeśli nie znasz odpowiedzi na zadane pytanie, to powiedz że nie wiesz. Nie wymyślaj informacji, jeżeli nie masz wiarygodnych źródeł.
• Zadawaj mi dodatkowe pytania dopóki nie będziesz pewny, że możesz pomyślnie wykonać zadanie.
• Podaj źródła lub podaj skąd czerpiesz swoją wiedzę?

Więcej na: www.liderzydostepnosci.pl/ngo-bez-barier/