Menu
Trwa kampania społeczna “Dostępne NGO = NGO bez barier” w ramach projektu „Dostępne NGO na PLUS” sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Funduszu Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030. Projekt jest realizowany przez Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych.
Celem kampanii społecznej „Dostępne NGO = NGO bez barier” jest wsparcie procesu opracowania, testowania i wdrażania standardów „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych”.
Spot #2
Spot #1
W dniu 12 grudnia 2023 r. w Wyższej Szkole Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie (WSPA) odbyła się regionalna konferencja „Dostępne NGO = NGO bez barier”, upowszechniająca wyniki projektu realizowanego przez Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych (FLOP) pt. „Dostępne NGO na PLUS”, sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030. Celem projektu było wypracowanie, przetestowanie a następnie wdrożenie standardów w zakresie zapewniania przez NGO dostępności w swojej działalności. W ramach projektu powstały standardy „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych”. https://liderzydostepnosci.pl/standardy-ngo-bez-barier/
Wydarzenie było połączone z konferencją „Dostępność. Ujęcie edukacji włączającej i różnorodności. Projektowanie uniwersalne – współczesne wyzwania” zorganizowaną przez Wyższą Szkołę Przedsiębiorczości i Administracji. Natomiast wydarzeniem towarzyszącym było XI spotkanie plenarne Lubelskiego Partnerstwa na Rzecz Dostępności.
Jaki jest cel konkursu?
Celem Konkursu jest wyróżnienie najlepszych lubelskich NGO stosujących w swojej działalności zasady zapewniające dostępność osobom ze szczególnymi potrzebami, zgodnie ze standardami „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych” udostępnionymi na stronie www.liderzydostepnosci.pl/standardy-ngo-bez-barier
Konkurs stanowi integralną część kampanii społecznej „Dostępne NGO = NGO bez barier”, podnoszącej świadomość i kompetencje lubelskich organizacji pozarządowych w zakresie zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, realizowanej w ramach projektu pt. „Dostępne NGO na PLUS” sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
Kto może wziąć udział w konkursie?
Adresatami Konkursu są organizacje pozarządowe mające siedzibę na terenie województwa lubelskiego, które w swojej działalności testowały i/lub wdrożyły wybrane standardy dostępności „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych” zawierające zbiór 5 standardów, tj.:
S1. Standard dostępności w zakresie realizacji przez NGO umów z udziałem środków publicznych.
S2. Standard tworzenia międzysektorowych regionalnych partnerstw na rzecz dostępności.
S3. Standard zatrudniania przez NGO osób z niepełnosprawnościami.
S4. Standard powoływania w NGO lidera/koordynatora do spraw dostępności w organizacji.
S5. Standard monitorowania wdrażania przez NGO zasad dostępności.
Jak aplikować?
Wypełniony i podpisany Formularz Zgłoszeniowy należy przesłać w wersji elektronicznej w formie skanu na adres e-mail: Przy czym w tytule e-maila należy podać: „Konkurs – standardy NGO bez barier”.
Termin zgłaszania NGO na Konkurs upływa w dniu 30 listopada 2023 r. o godz. 23:59:59. Nie będą rozpatrywane zgłoszenia , które wpłyną po wyznaczonym terminie, niekompletne lub nie spełniające stawianych wymagań w ramach Konkursu.
Ogłoszenie wyników Konkursu nastąpi do dnia 7 grudnia 2023 r.
Uroczyste wręczenie nagród rzeczowych za zajęcie – I, II i III miejsca, nastąpi w dniu 12 grudnia 2023 r. podczas regionalnej konferencji w Wyższej Szkole Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie.
Informacji o Konkursie udzielają:
Katarzyna Barcikowska – Koordynator projektu, e-mail: dostepnengo@gmail.com
Wojciech Dec – Specjalista ds. kampanii społecznej, e-mail: dostepnengo@gmail.com
Do pobrania:
Regulamin konkursu dla Organizacji Pozarządowych stosujących standardy „NGO bez barier”
Celem standardu jest przybliżenie ogólnych zasad zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez organizacje pozarządowe, realizujące zadania publiczne na podstawie umów zawieranych z podmiotami publicznymi. Standard opiera się na modelu łańcucha dostępności i określa warunki, jakie muszą spełniać NGO w zakresie realizacji dostępnych wydarzeń w ramach zadania publicznego.
Łańcuch dostępności przedstawia ciąg następujących po sobie etapów działań, które pozwolą osobom ze szczególnymi potrzebami uczestniczyć w dostępnym wydarzeniu -zaczyna się od informacji i podjęcia decyzji o udziale w wydarzeniu, bezpiecznym dojeździe na miejsce, samodzielnym udziale w wydarzeniu, zaś kończy na bezproblemowym powrocie do domu.
Z punktu widzenia zapewnienia dostępności wszystkie ogniwa łańcucha są jednakowo ważne. Każdy element łańcucha wpływa na inne i jest od nich zależny. Łańcuch dostępności jest tak mocny, jak jego najsłabsze ogniwo. Każde ogniwo powinno być odpowiednio połączone i uzupełniać się tak, aby osoby ze szczególnymi potrzebami na żadnym etapie realizacji wydarzenia – nie napotykały barier ograniczających dostępność. W idealnych warunkach cały łańcuch powinien być dostępny, od początku do końca – na tych samych zasadach dla wszystkich uczestników wydarzenia.
„Standard dostępności w zakresie realizacji przez NGO umów z udziałem środków publicznych” został wypracowany w ramach projektu „Dostępne NGO na PLUS” sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
Do pobrania:
S1. Standard dostępności w zakresie realizacji przez NGO umów z udziałem środków publicznych
Celem standardu jest przybliżenie ogólnych zasad partnerskiego podejścia do procesu wdrażania dostępności w ramach współpracy międzysektorowej na poziomie regionalnym. Standard powstał w oparciu o lubelski model tworzenia międzysektorowego partnerstwa na rzecz dostępności, uwzględniającego współpracę sektora pozarządowego z sektorem publicznym i sektorem prywatnym.
„Standard tworzenia międzysektorowych regionalnych partnerstw na rzecz dostępności” został wypracowany w ramach projektu „Dostępne NGO na PLUS” sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
Do pobrania:
S2. Standard tworzenia międzysektorowych regionalnych partnerstw na rzecz dostępności
Celem standardu jest przybliżenie ogólnych zasad zapewniania dostępności przez NGO, które zatrudniają lub planują zatrudnić w organizacji osoby z niepełnosprawnościami. Standard określa, w jaki sposób NGO powinny się zachowywać wobec potencjalnych pracowników z niepełnosprawnościami – na etapie ich rekrutacji, czy organizacji pracy i zatrudnienia. Dla osób z niepełnosprawnościami praca w NGO stanowi szansę nie tylko na włączenie się w życie zawodowe na równych zasadach, ale stwarza również możliwość pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Standard powstał w oparciu o spostrzeżenia podnoszone przez lubelskie środowisko osób z niepełnosprawnościami oraz organizacje pozarządowe działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami.
„Standard zatrudniania przez NGO osób z niepełnosprawnościami” został wypracowany w ramach projektu „Dostępne NGO na PLUS” sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
Do pobrania:
S3. Standard zatrudniania przez NGO osób z niepełnosprawnościami
Celem standardu jest przybliżenie zasad powoływania lidera/koordynatora do spraw dostępności w organizacji. Standard zakłada wyznaczenie lidera odpowiedzialnego za koordynowanie dostępności w organizacji, pomimo tego, że w przeciwieństwie do podmiotów publicznych – NGO nie mają obowiązku powoływania koordynatorów do spaw dostępności. Stosowanie standardu będzie miało wpływ na usprawnienie procesu wdrażania i podejmowania decyzji w organizacji w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
„Standard powoływania w NGO koordynatora/koordynatorki do spraw dostępności w organizacji” został wypracowany w ramach projektu „Dostępne NGO na PLUS” sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
Do pobrania:
S4. Standard powoływania w NGO lidera/koordynatora do spraw dostępności w organizacji
Celem standardu jest wewnętrzny monitoring wdrażania przez organizacje pozarządowe zasad dostępności. Obecnie idea „NGO bez barier” staje się standardem. Podstawą metody jest zbiór czterech wypracowanych standardów „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych”, które obejmują:
S1. Standard dostępności w zakresie realizacji przez NGO umów z udziałem środków publicznych,
S2. Standard tworzenia międzysektorowych regionalnych partnerstw na rzecz dostępności,
S3. Standard zatrudniania przez NGO osób z niepełnosprawnościami,
S4. Standard powoływania w NGO lidera/koordynatora do spraw dostępności w organizacji.
Każdy z powyższych standardów dostępności może być stosowany oddzielnie. Wobec tego stanowią one katalog wyjściowy, który może być modyfikowany poprzez wybór i zastosowanie standardu najważniejszego z punktu widzenia zapewniania dostępności w organizacji. Standardy powinny pomóc NGO w przygotowaniu się do wdrażania zasad dostępności na równi z podmiotami publicznymi. Proces standaryzacji będzie oznaczał uporządkowanie prowadzenia działań i sposobu funkcjonowania NGO w obszarze dostępności. Przy czym standardy dostępności mogą dotyczyć również obszarów, które jeszcze nie są uregulowane prawnie.
“Standard monitorowania wdrażania przez NGO zasad dostępności” został wypracowany w ramach projektu „Dostępne NGO na PLUS” sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
Do pobrania:
S5. Standard monitorowania wdrażania przez NGO zasad dostępności
Prawa obywatelskie w zakresie zapewnienia dostępności
Dostępność to nie jest moda – to konieczność. Każdy z nas jest inny, ale wszyscy jesteśmy równi. Osoby z niepełnosprawnościami chcą być traktowane podmiotowo oraz mieć świadomość, że ktoś się nimi interesuje i próbuje uwzględnić ich potrzeby. Dostępność jest jednym z fundamentalnych praw człowieka i oznacza zapewnienie tych samych możliwości wszystkim ludziom, bez względu na ich ograniczenia wewnętrzne, zewnętrzne i zmieniające się okoliczności.
Zapewnienie dostępności stanowi jedną z nadrzędnych zasad określonych w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Konwencja ratyfikowana przez Polskę w 2012 r. stanowi pierwszy międzynarodowy akt prawny zmieniający podejście do niepełnosprawności fizycznej poprzez przesunięcie akcentu na prawa człowieka. W tym zakresie dostępność jest jednym z najważniejszych osiągnięć w zmianie jakości życia osób z niepełnosprawnościami. Jednak wdrażanie dostępności jest ważne nie tylko z perspektywy osób z niepełnosprawnościami, ale także ma wpływ na podniesienie jakości życia szerokiego spektrum osób ze szczególnymi potrzebami (w tym, seniorów, kobiet w ciąży, osób z małymi dziećmi, cudzoziemców, osób z bagażami).
Dostępność powinna stanowić integralny element wszystkich polityk publicznych
Dostępności nie ustanowimy tylko przepisami prawnymi – dostępność sama w sobie jest prawem. Idea dostępności jest uniwersalna, stąd potrzebne jest horyzontalne włączenie jej do wszystkich polityk publicznych. Oznacza to, że dostępność nie stanowi oddzielnej polityki, ale jest integralną częścią wszystkich polityk publicznych.
Zgodnie z ideą „nic o nas bez nas” osoby z niepełnosprawnościami powinny aktywnie angażować się w tworzenie polityk publicznych dotyczących dostępności, które ich bezpośrednio dotyczą. Zaangażowanie społeczeństwa może prowadzić do trwałych i znaczących zmian społecznych oraz wpływać na rozwiązywanie problemów publicznych. Jednak w praktyce rzadko udaje się przedstawicielom środowiska osób z niepełnosprawnościami skutecznie występować w roli self-adwokatów we własnych sprawach. W związku z tym naturalnym rzecznikiem środowiska osób z niepełnosprawnościami powinny być organizacje pozarządowe. Tym bardziej, że NGO pełnią ważną rolę w społeczną, do której zaliczamy rzecznictwo grup osób słabiej reprezentowanych.
Sektor pozarządowy powinien wziąć współodpowiedzialność za proces wdrażania dostępności
Obecnie stosowane rozwiązania systemowe, w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, koncentrują się głównie na sektorze publicznym. Jednak pokonywanie barier ograniczających dostępność dotyczy również sektora pozarządowego. Napotykane problemy są podobne, ale sposób ich rozwiązywania jest często inny. Wynika to w dużej mierze z dotychczasowych doświadczeń różnych sektorów, jak i obowiązujących przepisów prawnych.
W związku z tym, istnieje potrzeba zmiany sposobu myślenia NGO o dostępności. Sektor pozarządowy powinien widzieć w dostępności nie tylko zestaw obowiązków. W tym zakresie NGO powinny być powszechnie utożsamiane z przestrzeganiem zasad dostępności, nie tylko z powodu przepisów prawnych – ale dlatego, że organizacje zobowiązane są same o dostępność zabiegać. NGO powinny działać na rzecz eliminacji barier utrudniających zapewnienie dostępności zgodnie z zasadą „Dostępne NGO = NGO bez barier”. Jest to tym bardziej istotne, że zgodnie z art. 5 ust 1 ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, NGO są zobowiązane do dążenia w prowadzonej działalności do zapewniania dostępności. Takie podejście oznacza, że dostępność powinna stanowić niezbędny element działalności wszystkich NGO i być przejawem ich społecznej odpowiedzialności – zgodnie z zasadą „Prospołeczni = Dostępni”.
Niestety nadal wiele NGO uważa, że ich ten problem nie dotyczy, ponieważ osoby z niepełnosprawnościami nie są adresatami ich działań. Jednak w praktyce może się okazać, że nie korzystały one z oferty organizacji, bo nie miały takiej możliwości – a nie z powodu braku zainteresowania. Wobec tego skutecznym sposobem na zwiększenie procesu wdrażania dostępności przez NGO może okazać się samoregulacja sektora pozarządowego. Samoregulacja NGO może przybrać formę standaryzacji działań. W tym zakresie standardy w większości przypadków są dobrowolne – co odróżnia je od obowiązujących przepisów prawnych.
Obecnie idea „NGO bez barier” staje się standardem. Proces standaryzacji będzie oznaczał uporządkowanie prowadzonych działań i sposobu funkcjonowania NGO w obszarze dostępności. Standardy powinny pomóc NGO w przygotowaniu się do stosowania zasad dostępności na równi z podmiotami publicznymi. Przy czym mają one dotyczyć również obszarów, które jeszcze nie są uregulowane prawnie.
Potrzebne jest prowadzenie działań rzeczniczych w zakresie wdrażania dostępności w różnych obszarach polityk publicznych
Sektor pozarządowy powinien ponad podziałami przemawiać jednym obywatelskim głosem w ważnych sprawach publicznych. NGO mają wpływ na kształtowanie polityk publicznych, ale nie na ich realizację. Praktycznie wszystkie działania podejmowane przez NGO są związane z różnymi obszarami życia społecznego – czyli dotyczą polityk publicznych. Przy czym wpływ NGO na decydentów w zakresie dostępności będzie ewoluować wraz ze zmianami politycznymi i prawnymi.
W tym zakresie dostępność ma coraz wyższą rangę. Wcześniej dostępność nie miała swojego gospodarza – teraz są nimi koordynatorzy ds. dostępności. Jednak bez społecznej kontroli – zmiany na rzecz zwiększenia dostępności będą zachodzić w zbyt wolnym tempie. Do tej pory nie było określonych kar pieniężnych za brak stosowania zasad dostępności przez podmioty publiczne – teraz może się to wiązać z sankcjami finansowymi. Obecnie osobom ze szczególnymi potrzebami przysługuje procedura wnioskowo-skargowa. W ten sposób osoby z niepełnosprawnościami mogą domagać się respektowania swoich praw w zakresie zapewnienia dostępności przez podmioty publiczne.
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości osoby z niepełnosprawnościami mogą zwrócić się o pomoc do NGO. W ten sposób organizacje mogą pośrednio wpływać na egzekwowanie przepisów dotyczących zapewniania dostępności w przestrzeni publicznej. Zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami każdy, bez – konieczności wykazania interesu prawnego lub faktycznego – ma prawo poinformować podmiot publiczny o braku dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej, o których mowa w art. 6 ust. 1 lub 3 ustawy.
Obecnie dostępność powinna być traktowana jako priorytet i uwzględniana we wszystkich działaniach związanych z kontrolą społeczną wdrażania polityk publicznych. W tym zakresie NGO powinny nie tylko same stosować zasady dostępności, ale także mobilizować podmioty publiczne i podmioty gospodarcze do zwiększenia efektywności wdrażania dostępności, w myśl zasady „NGO bez barier = Dostępne prawo”.
Znaczenie organizacji rzeczniczych i strażniczych (typu watchdog) w społecznej kontroli wdrażania dostępności w przestrzeni publicznej
Działalność organizacji rzeczniczych i strażniczych powinny prowadzić do wprowadzenia nowych rozwiązań systemowych dotyczących dostępności. Zadaniem NGO jest nie tylko obywatelska kontrola działań podmiotów publicznych – co nastawienie na zmiany społeczne. Rzecznictwo stawia sobie za cel zmiany o charakterze systemowym poprzez wpływanie na kształt prawa i praktykę jego stosowania. To zwiększa uczestnictwo obywateli w życiu publicznym i wpływa na kształtowanie polityk publicznych. W tym zakresie NGO mogą wpływać na wprowadzenie nowych inicjatyw ustawodawczych dotyczących dostępności. Jednak nadal wiele organizacji strażniczych nie ma jeszcze wystarczającej świadomości znaczenia problemu związanego z brakiem zapewnienia dostępności oraz wyzwań, z jakimi borykają się osoby z niepełnosprawnościami. Wobec tego może to skutkować pominięciem tematu dostępności w ich działaniach związanych ze społeczną kontrolą realizacji polityk publicznych. Jest to tym bardziej istotne, że NGO mogą odgrywać kluczową rolę w podnoszeniu świadomości społeczeństwa na temat dostępności, lobbowaniu za lepszymi przepisami prawa oraz monitorowaniem ich wdrażania w praktyce.
NGO powinny na bieżąco monitorować polityki publiczne pod kątem wdrażania zasad dostępności, identyfikując słabe punkty i obszary wymagające poprawy. Społeczna kontrola może stanowić wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami, zapewniając im skuteczne narzędzie do zgłaszania problemów związanych z brakiem dostępności w przestrzeni publicznej. Prowadzony monitoring może wpływać na kształtowanie polityk publicznych poprzez dostarczenie dowodów na potrzebę zmian. Może też obejmować kontrolowanie przestrzegania przepisów i standardów związanych z dostępnością. W tym zakresie think tanki obywatelskie mogą dostarczać niezależnych danych i analiz, które pomogą ocenić – czy cele związane z wdrażaniem dostępności są osiągane? Pozwoli to na lepszą identyfikację obszarów, które wymagają zmian oraz skupić się na wynikach działań – a nie tylko na deklaracjach czy formalnych zapisach.
W efekcie organizacje rzecznicze będą mogły lepiej reprezentować interesy osób ze szczególnymi potrzebami, a dialog obywatelski stanie się bardziej skuteczny. Będzie to miało wpływ na zmianę postaw społecznych, w tym do większej akceptacji i zrozumienia kwestii związanych z dostępnością. Ponadto poprzez dostarczanie informacji zwrotnych społeczna kontrola może stanowić wsparcie dla podmiotów publicznych, które są ustawowo zobowiązane do realizacji celów związanych z wdrażaniem dostępności.
Bariery ograniczające społeczną kontrolę wdrażania dostępności
Obywatelski monitoring polityk publicznych w obszarze dostępności powinien być oparty na transparentnych procedurach, zbieraniu wiarygodnych danych i wsparciu różnych grup społecznych. Ważne jest, aby bazował na badaniach opartych na faktach, usystematyzowanych i prowadzonych według określonego schematu zgodnie z podejściem evidence based policy (polityce opartej na dowodach). NGO powinny zbierać rzetelne i wiarygodne dane dotyczące dostępności, korzystając z różnych źródeł, takich jak np.: obserwacje, badania ankietowe, interakcje z osobami z niepełnosprawnościami.
Jednak, aby NGO mogły skutecznie monitorować przestrzeganie dostępności we wdrażaniu polityk publicznych, muszą być do tego dobrze przygotowane. W tym zakresie NGO mają ograniczony dostęp do programów edukacyjnych dedykowanych bezpośrednio do organizacji rzeczniczych i strażniczych, które podnosiłyby kompetencje w zakresie aktywnego udziału w procesie stanowienia prawa regulującego obowiązki związane z horyzontalnym włączeniem dostępności do polityk publicznych (zgodnie z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych i wdrażania jej zapisów oraz ustaw spójnych z rządowym Programem Dostępność Plus 2018-2025). Ponadto organizacjom zajmującym się dostępnością często brakuje wystarczającego zaplecza eksperckiego, które umożliwiałoby skuteczny monitoring w zakresie tworzenia i stosowania przepisów prawa regulujących obowiązki związane z dostępnością. W tym zakresie w lepszej sytuacji są organizacje działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami, dla których dostępność jest działalnością misyjną.
Kolejną istotną przyczyną występowania trudności w prowadzeniu społecznej kontroli jest niewystarczająca współpraca partnerska w ramach NGO. Stąd potrzebny jest wspólny wysiłek wykraczający poza ramy prawne, uwzględniający zaangażowanie we współpracę szerokiego spektrum społecznego. Wobec tego NGO powinny szukać sojuszników oraz postawić na tworzenie koalicji i sieci współpracy z udziałem podmiotów z różnych sektorów. Takie podejście pozwoli zgodnie z efektem „synergii” na wymianę doświadczeń oraz zidentyfikowanie najlepszych praktyk i skutecznych rozwiązań w zakresie wdrażania dostępności. Ponadto dla decydentów liczy się nie tylko siła argumentów, ale liczebna reprezentacja. Stąd sieci współpracy z udziałem wielu NGO, mają mocniejszy mandat społeczny i siłę argumentów, a tym samym korzystniejszą pozycję we wpływaniu na zmiany w zakresie polityk publicznych. Działania na rzecz dostępności i samoregulacja mogą przyczynić się do konsolidacji sektora pozarządowego – co może zwiększyć wpływ NGO na decyzje polityczne i społeczne w obszarze dostępności.
Niestety organizacje rzecznicze i strażnicze nadal w niewystarczającym stopniu interesują się monitorowaniem zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Organizacje te różnią się celami i obszarem prowadzenia obywatelskiej kontroli władz publicznych. Wobec tego dostępność będzie stanowić dla nich tylko jeden z wielu obszarów polityk publicznych, które byłyby w zasięgu ich zainteresowania.
Wdrażanie dostępności wymaga międzysektorowego wysiłku, wykraczającego poza ramy prawne
Dzisiaj potrzebna jest świadoma transformacja procesu wdrażania dostępności, która wymaga czasu i zaangażowania wielu grup społecznych. Zapewnienie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami nie uda się ustanowić tylko przepisami prawnymi – dostępność sama w sobie jest prawem. Stąd potrzebny jest międzysektorowy wysiłek wykraczający poza ramy prawne, uwzględniający współpracę partnerów z szerokiego spektrum społecznego, obejmującego sektory – publiczny, prywatny i pozarządowy. W tym zakresie ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami zakłada w art. 9 ust 5) koordynację zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami polegającą w szczególności na promowaniu współpracy w zakresie zapewniania dostępności: pomiędzy administracją publiczną, organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami, uczelniami i instytutami badawczymi.
Stosowane rozwiązania systemowe, w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, koncentrują się głównie na sektorze publicznym. Jednak pokonywanie barier ograniczających dostępność dotyczy w takim samym stopniu pozostałe sektory. Napotykane problemy są podobne, ale sposób ich rozwiązywania jest często inny. W tym zakresie NGO chcą wziąć współodpowiedzialność za proces zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Sektor pozarządowy chce być równorzędnym partnerem dla sektora publicznego i prywatnego. Wobec tego NGO powinny nie tylko stosować standardy dostępności w swojej działalności, ale także mobilizować podmioty publiczne i gospodarcze do zwiększenia efektywności wdrażania dostępności.
Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom Regionalny Panel Ekspertów ds. dostępności w województwie lubelskim opracował „Standard tworzenia międzysektorowych regionalnych partnerstw na rzecz dostępności”, który stanowi integralną część zbioru standardów „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych”. W przygotowanie standardów włączyli się również sygnatariusze Lubelskiego Partnerstwa na Rzecz Dostępności. Obecnie standardy „NGO bez barier” są na etapie testowania przez lubelskie NGO.
Standardy „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych” powstały w ramach projektu pt. „Dostępne NGO na PLUS” realizowanego przez Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych i sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
W stronę lubelskiego modelu paktu na rzecz dostępności
Idea dostępności jest uniwersalna, stąd potrzebne jest horyzontalne włączenie jej do wszystkich polityk publicznych. Obecnie za koordynowanie dostępności w kraju odpowiada Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej. Rządowy Program Dostępność Plus 2018-2025 zainicjował systemową zmianę, polegającą na stopniowym włączaniu dostępności do różnych obszarów i polityk publicznych. Przewiduje on potrzebę stworzenia szerokiej sieci współpracy międzysektorowej na rzecz dostępności. Wymaga to koordynacji działań w zakresie wdrażania dostępności z udziałem różnych sektorów. Wyrazem tego jest ogólnopolskie Partnerstwo na Rzecz Dostępności, które stanowi zobowiązanie do współpracy na rzecz realizacji założeń Programu Dostępność Plus.
Obecnie brakuje standardu tworzenia międzysektorowego partnerstwa na rzecz dostępności na poziomie regionalnym. Podejście partnerskie może okazać się kluczem do przyspieszenia standaryzacji w zakresie wdrażania dostępności. W tym zakresie oczekiwania potencjalnych partnerów są zróżnicowane. Potwierdza to raport z badań A. Biały „Dostępność Plus na Lubelszczyźnie – perspektywa współpracy różnych sektorów”. Z badań wynika, że podstawę do wypracowania standardu tworzenia partnerstwa na rzecz dostępności stanowią dobre praktyki. Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom został wypracowany „Lubelski model międzysektorowego partnerstwa na rzecz dostępności – Lubelskie Partnerstwo na Rzecz Dostępności”. Lubelskie Partnerstwo na Rzecz Dostępności zostało zainicjowane w dniu 24 czerwca 2021 r. podczas regionalnej konferencji otwierającej projekt „Lubelscy Liderzy Dostępności na START”, realizowanego z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, finansowanego z Funduszy EOG. Realizatorami projektu są Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych (FLOP) w partnerstwie z Lubelskim Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki (LFOON).
Partnerstwa strategiczne buduje się latami. W tym zakresie Lubelskie Partnerstwo na Rzecz Dostępności dąży do przekształcenia się w regionalny pakt na rzecz dostępności. W przeciwieństwie do partnerstwa – pakt stanowi strukturę większą i tematycznie bardziej rozległą. Pakt na rzecz rozwoju zajmuje się koordynowaniem działań prowadzonych przez partnerstwa lokalne. Partnerstwo poprzez integrację i konsolidację działań, może osiągnąć punkt krytyczny, po przekroczeniu którego zacznie przyciągać inne lokalne partnerstwa działające w obszarze dostępności. Takie podejście pozwoli partnerstwu aspirować do roli regionalnego Lidera Dostępności wypracowującego propozycje nowych rozwiązań systemowych w obszarze dostępności.
Standard tworzenia międzysektorowych regionalnych partnerstw na rzecz dostępności w oparciu o lubelski model
Celem standardu jest przybliżenie ogólnych zasad partnerskiego podejścia do procesu wdrażania dostępności w ramach współpracy międzysektorowej na poziomie regionalnym. Standard powstał w oparciu o lubelski model tworzenia międzysektorowego partnerstwa na rzecz dostępności wypracowanego z perspektywy współpracy NGO z administracją publiczną i podmiotami gospodarczymi. Zgodnie z założeniami lubelskiego modelu utworzone Lubelskie Partnerstwo na Rzecz Dostępności ma charakter strategiczny, który jest ukierunkowany na współpracę przy rozwiązywanie problemów związanych z dostępnością w województwie lubelskim.
W praktyce wdrożenie dostępności może oznaczać konieczność zawarcia kompromisu między dążeniem do standaryzacji a realiami funkcjonowania organizacji. Stąd „Standard tworzenia międzysektorowych regionalnych partnerstw na rzecz dostępności” ma formę zaleceń na dwóch poziomach – minimalnym i dodatkowo na rekomendowanym (fakultatywnym), co wynika przede wszystkim z trudności związanych z egzekwowaniem ich stosowania.
Zgodnie z przyjętym standardem wyróżniamy pięć kroków (kamienie milowe) na drodze do utworzenia partnerstwa na rzecz rozwoju dostępności:
Krok 1 – Przygotowanie powołania partnerstwa na rzecz dostępności
Każde trójsektorowe partnerstwo na rzecz rozwoju dostępności powinno znaleźć własny sposób zainicjowania procesu powstawania. W tym wypadku istotne znaczenie ma, z którego sektora wyjdzie grupa inicjatywna powołująca partnerstwo – publicznego, prywatnego, czy pozarządowego? Ponadto zawiązanie regionalnego partnerstwa może się nie udać, jeżeli będzie efektem odgórnej decyzji administracyjnej.
Międzysektorowe partnerstwo tworzy zjawisko krzyżowania się i zazębiania różnych polityk publicznych. W przypadku budowania partnerstwa strategicznego istotny jest odpowiedni dobór partnerów, aby potencjały wszystkich stron uzupełniały się. Sieć partnerska to głos wspólny, znacznie silniejszy i trudniejszy do zlekceważenia niż głos pojedynczego podmiotu. W praktyce im większą liczbę podmiotów reprezentuje partnerstwo na rzecz dostępności, tym mocniejszy ma mandat społeczny i siłę argumentów, a tym samym korzystniejszą pozycję w zakresie wpływania na zmiany.
Jednym z pierwszych działań, które powinien podjąć Komitet założycielski to wstępne zdiagnozowanie problemów i potrzeb związanych z zapewnieniem dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami na poziomie regionalnym. Będzie to miało istotny wpływ na wybór celów i zakresu działań partnerstwa.
Krok 2 – Wypracowanie mechanizmów przyszłej współpracy w ramach partnerstwa
Każde partnerstwo na rzecz dostępności powinno opierać się na ściśle określonych i respektowanych przez wszystkie strony zasadach współpracy. Określenie zasad na samym początku współpracy znacznie usprawni funkcjonowanie partnerstwa oraz pozwoli w późniejszym okresie uniknąć potencjalnych sytuacji konfliktowych. Wypracowane zasady będą stanowić płaszczyznę współpracy, na bazie której będą budowane wspólne relacje wewnętrzne- i zewnętrzne partnerstwa.
Podobnie jednym z kluczowych elementów budowania partnerstwa jest szczegółowe ustalenie celów i zakresu działań partnerstwa. Cel partnerstwa jest fundamentem spajającym partnerstwo, z którym identyfikują się wszyscy partnerzy. Ponadto jest czymś więcej, niż tylko sumą celów i oczekiwań poszczególnych partnerów. Należy traktować cel jako całość, którego nie da się sprowadzić do sumy pojedynczych składników.
Krok 3 – Określenie struktury organizacyjnej partnerstwa
Kto powinien odpowiadać za dostępność w partnerstwie? Odpowiedź może być tylko jedna – wszyscy. Dostępność wymaga, aby partnerzy rozumieli ją w szerszy sposób – jako całość. Jednym z pierwszych działań ukonstytuowanego partnerstwa na rzecz dostępności powinien być wybór Lidera instytucjonalnego. Jednak partnerstwo to wysiłek zespołowy. Stąd do prawidłowego rozwoju partnerstwa potrzebne będzie wyłonienie struktur organizacyjnych.
W przypadku partnerstwa działającego w jednym obszarze związanym z dostępnością, głównym organem decyzyjnym partnerstwa może być Rada Partnerstwa. W jej skład automatycznie wchodzą wszyscy partnerzy. Przy czym część obowiązków Rady Partnerstwa może przejąć Sekretariat Partnerstwa. Takie podejście oznaczać będzie częściowe ograniczenie roli Lidera, jako głównej siły napędowej rozwoju sieci współpracy. Oprócz tego, w zależności od potrzeb, mogą być powoływane tematyczne zespoły zadaniowe. Zespoły te będą działać skutecznie, jeżeli będą miały większą samodzielność. Przy czym stałym organem doradczym partnerstwa może być Regionalny Panel Ekspertów, odpowiedzialny za zagadnienia merytoryczne związane z dostępnością.
Partnerstwo powinno opierać się na jasnym i przejrzystym procesie zarządzania i podejmowania decyzji. Partnerstwo to gra zespołowa oznaczająca wspólne podejmowanie decyzji i branie odpowiedzialności za nie. Niezależnie od formy prawnej funkcjonowania partnerstwa, można zastosować różne systemy zarządzania. W praktyce nadmierna formalizacja procesu zarządzania i podejmowania decyzji w partnerstwie nie sprzyja, a wręcz ogranicza możliwości prowadzenia efektywnej działalności.
Stworzenie partnerstwa strategicznego będzie wymagać otwartości i elastyczności w poszukiwaniu nowatorskich sposobów zarządzania. Aby skutecznie zarządzać partnerstwem międzysektorowym, potrzebne są: kreatywność i otwartość na innowacje. Stąd skutecznym rozwiązaniem może okazać się zastosowanie hybrydowej formy zarządzania, które będzie wykorzystywać tradycyjny sposób wzbogacony o nowoczesne elementy stosowane np. w biznesie. W tym zakresie można wykorzystać niektóre elementy zwinnego zarządzania (ang. agile management) do wprowadzania zmian społecznych w obszarze dostępności. Metoda dotyczy zastosowania narzędzi wprowadzania zmian, a nie samej zmiany społecznej. Zwinne zarządzanie to nowoczesne podejście do zarządzania projektami i zespołami, które zakłada szybkie reagowanie na zmieniające się okoliczności. Metodologia zakłada uzyskiwanie szybkiej informacji zwrotnej oraz ciągłe doskonalenie. Polega na stawianiu „małych kroków” i ciągłym sprawdzaniu, czy partnerstwo zmierza we właściwym kierunku. Ponadto zakłada elastyczność i adaptacyjność do zmieniających się warunków, a tym samym szybsze reagowania na potrzeby partnerów. Zakłada też dobre relacje między partnerami, oparte na wzajemnym zaufaniu i szacunku.
Krok 4 – Planowanie działań ukierunkowanych na rozwój partnerstwa strategicznego
Partnerstwa międzysektorowe mogą stanowić podstawę do generowania nowych rozwiązań w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Planowanie działań partnerstwa stanowi wypadkową potencjałów wszystkich partnerów. Łączenie potencjałów reprezentantów różnych sektorów sprzyja kreatywności. Pozwala wypracować nowatorskie metody rozwiązywania problemów związanych z dostępnością oraz dostosowywać działania do zmieniających się okoliczności. Dzięki temu partnerstwa mogą stanowić siłę napędową dla innowacji społecznych w dziedzinie dostępności.
Jednak w praktyce partnerstwa składające się z trzech funkcjonujących odmiennie sektorów, mogą mieć utrudnioną drogę w dochodzeniu do kompromisu oraz uzgodnienia strategicznego kierunku rozwoju – drogowskazu określającego główny kurs (tzw. Gwiazdy Północnej). Partnerstwo strategiczne to partnerstwo relacji w przeciwieństwie do rywalizacji – opiera się na dążeniu do osiągnięcia korzyści dla wszystkich stron, na zasadzie Win – Win (wygrany – wygrany). Strategia Win-Win bierze pod uwagę potrzeby wszystkich partnerów a następnie znajduje rozwiązania, z którym wszyscy odnoszą korzyści. Oznacza to, że każda ze stron dąży do uzyskania swojego celu, ale równocześnie respektuje cele i potrzeby innych stron. Dzięki takiemu podejściu, nawet podmioty potencjalnie konkurujące ze sobą mogą ze sobą skutecznie współpracować. Przy czym strategia rozwoju partnerstwa powinna być dokumentem żyjącym, który wymaga regularnej aktualizacji i modyfikacji w zależności od zmieniających się okoliczności. Uzupełnieniem planowania działań ukierunkowanych na rozwój partnerstwa strategicznego jest standaryzacja. Wprowadzenie standardów działań pozwoli na zwiększenie skuteczności i efektywności partnerstwa poprzez ustalenie spójnych reguł, które będą respektowane przez wszystkich.
Krok 5 – Monitorowanie i ewaluacja działań partnerstwa
Międzysektorowe partnerstwo na rzecz dostępności powinno systematycznie śledzić i dokumentować podejmowane działania oraz oceniać postępy w realizacji wyznaczonych celów. Bieżące monitorowanie działalności partnerstwa pozwala na szybką reakcje na pojawiające się problemy. Partnerstwo powinno monitorować postępy w realizacji działań i oceniać ich skuteczność, aby na bieżąco wprowadzać niezbędne środki naprawcze. Dzięki temu, partnerstwo może stale się rozwijać i osiągać coraz lepsze wyniki. Skuteczne i trwałe partnerstwo to nie tylko efekt pracy włożonej w planowanie i realizację działań na rzecz dostępności. To także efekt pracy nad jego zdolnością do samodoskonalenia. W tym zakresie partnerstwo powinno przybrać formę aktywnego uczenia się na „własnych błędach”.
Ważnym elementem zwinnej metodyki zarządzania partnerstwem jest ciągłe doskonalenie działalności partnerstwa na podstawie wyników z ewaluacji. Ten etap będzie służył podnoszeniu jakości i skuteczności prowadzonych działań. Cykliczny charakter procesu ewaluacji oznacza, że ten ostatni etap jest jednocześnie początkiem kolejnego cyklu. Wnioski z ewaluacji należy wykorzystać podczas planowania kolejnych wspólnych przedsięwzięć. Dzięki szybkim informacjom zwrotnych, partnerstwo będzie mniej podatne na błędy. Partnerzy powinni być otwarci na wprowadzanie zmian i innowacji, które mogą pomóc w osiągnięciu wspólnych celów.
W stronę standardów dostępności „NGO bez barier”
Obecnie trzeba zmienić sposób myślenia NGO o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, w tym osobom z niepełnosprawnościami. Dostępność jest procesem, który dotyczy nas wszystkich. NGO powinny być powszechnie utożsamiane z przestrzeganiem zasad dostępności, które stanowią jedną z nadrzędnych zasad określonych w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Sektor pozarządowy powinien dążyć do tego, aby nie tworzyć barier oraz działać na rzecz ich znoszenia zgodnie z zasadą „Dostępne NGO = NGO bez barier”. Obszary działalności NGO, które nie są uregulowane przez obowiązujące przepisy, powinna zastąpić samoregulacja oparta na standardach opracowanych przez same środowisko pozarządowe. Standardy powinny wypełnić brak wymogów prawnych lub je uzupełniać. Stąd idea „NGO bez barier” powinna stać się standardem.
Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom Regionalny Panel Ekspertów ds. dostępności w województwie lubelskim opracował zbiór standardów „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych”. W przygotowanie standardów włączyli się również sygnatariusze Lubelskiego Partnerstwa na Rzecz Dostępności. Celem standardów „NGO bez barier”, jest dostarczenie organizacjom pozarządowym propozycji gotowych rozwiązań pozwalających wywiązać się z obowiązków związanych z zapewnieniem dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Standardy „NGO bez barier” nie powinny stanowić katalogu zamkniętego. Stąd mogą pojawić się czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne, które będą w istotny sposób wpływać na ich zmiany.
Dostępność jest jak mapa drogowa, która nie ma jednej drogi i nigdy się nie kończy. W tym zakresie zbiór standardów „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych” mogą pełnić rolę drogowskazu, który będzie wyznaczał kierunek oraz wskazywał skuteczne rozwiązania związane z wdrażaniem dostępności. Standardy „NGO bez barier” będą mogły być wykorzystywane przez organizacje pozarządowe do usprawnienia procesu podejmowania decyzji w zakresie wdrażania dostępności. Jednak, aby zacząć wymagać od NGO zaangażowania w poprawę dostępności, najpierw trzeba je do tego przygotować. W związku z tym standardy powinny stanowić uzupełnienie istniejących norm i poradników o charakterze edukacyjno-informacyjnym. Jednak w praktyce decyzja ta będzie w dużej mierze zależała od posiadanych przez organizację zasobów – finansowych, kadrowych, technicznych i czasowych.
Standardy „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych” powstały w ramach projektu pt. „Dostępne NGO na PLUS” realizowanego przez Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych i sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021-2030.
Obowiązek zapewniania dostępności w umowach na realizację zadań publicznych zawieranych przez podmioty publiczne z NGO
Od 6 września 2021 r. w umowach zawieranych przez podmioty publiczne z NGO, powinny znaleźć się postanowienia określające warunki służące zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, w zakresie realizacji tych zadań. Takie rozwiązanie pozwala na dopasowanie wymagań do możliwości danej organizacji – z punktu widzenia nakładów finansowych, czy ograniczeń czasowych. Podmiot publiczny w umowie z NGO o realizację zadania publicznego w szczególności będzie odnosić się do minimalnych wymagań, które zostały określone w art. 6 ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (UZD). Jednak obowiązek zapewniania dostępności nie dotyczy całokształtu działalności NGO, a jedynie tych działań, na które zostały przeznaczone środki publiczne.
Zgodnie z art. 4 ust. 3 UZD – podmiot publiczny zawierając umowę z NGO, w zakresie realizacji zadań publicznych lub zamówień publicznych – jest zobowiązany do określenia w treści umowy warunków służących zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Przy czym w umowie należy uwzględnić minimalne wymagania dotyczące dostępności (architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej), o których mowa w art. 6 UZD. Z kolei z art. 5 ust. 2 UZD, wynika, że NGO realizując na podstawie umowy zawartej z podmiotem publicznym, zadanie finansowane z udziałem środków publicznych – jest zobowiązane do zapewnienia dostępności w zakresie określonym w tej umowie. Jest to tym bardziej istotne, że zgodnie z art. 5 ust. 1 UZD, NGO dążą w prowadzonej działalności do zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
Jednak art. 4 ust. 3 i art. 5 ust. 2 UZD, nie mają zastosowania do wszystkich umów, na podstawie których są wydatkowane środki publiczne. W umowach o realizację projektów dofinansowanych ze środków Unii Europejskiej zapewnienie dostępności jest realizowane na innych zasadach. Takie umowy nie są typowymi umowami na wykonanie zadań publicznych, ponieważ w zakresie dostępności odwołują się do odrębnych regulacji prawnych oraz przede wszystkim do Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. W nowym okresie programowania unijnego obowiązują „Wytyczne dotyczące realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027”. W tym zakresie załącznik nr 2 do tego dokumentu zawiera „Standardy dostępności dla polityki spójności 2021-2027”, których celem jest zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami, na równi z osobami pełnosprawnymi, dostępu do funduszy unijnych.
Standard dostępności w zakresie realizacji przez NGO umów z udziałem środków publicznych
Obecnie testowany przez lubelskie organizacje pozarządowe „Standard dostępności w zakresie realizacji przez NGO umów z udziałem środków publicznych” stanowi integralną część zbioru standardów „NGO bez barier – lubelskie standardy dostępności organizacji pozarządowych”. Standard ten pozwoli przybliżyć organizacjom pozarządowym ogólne zasady zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami podczas realizacji zadań publicznych na podstawie umów z podmiotami publicznymi. W tym zakresie standard wskazuje, w jaki sposób należy zrealizować dostępne wydarzenie, zgodnie z minimalnymi wymaganiami art. 6 ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami? Standard powstał w oparciu o model łańcucha dostępności.
Łańcuch dostępności przedstawia ciąg następujących po sobie etapów działań, które pozwolą osobom ze szczególnymi potrzebami uczestniczyć w wydarzeniu (np. szkoleniu, konferencji, pikniku, webinarium). Dostępne wydarzenie zaczyna się – od informacji i podjęcia decyzji o udziale w wydarzeniu, dojeździe na miejsce, samodzielnym udziale w wydarzeniu, zaś kończy powrotem do domu.
Z punktu widzenia zapewnienia dostępności wszystkie ogniwa łańcucha są jednakowo ważne. Każdy element łańcucha wpływa na inne i jest od nich zależny. Łańcuch dostępności jest tak mocny, jak jego najsłabsze ogniwo. Każde ogniwo powinno być odpowiednio połączone i uzupełniać się tak, aby osoby ze szczególnymi potrzebami na żadnym etapie realizacji wydarzenia – nie napotykały barier ograniczających dostępność. W idealnych warunkach cały łańcuch powinien być dostępny, od początku do końca – na tych samych zasadach dla wszystkich uczestników wydarzenia.
Podmioty publiczne, przy wyborze realizatorów zadań publicznych, powinny zacząć doceniać NGO, które wdrożą w swojej działalności „Standard dostępności w zakresie realizacji przez NGO umów z udziałem środków publicznych”. Wtedy NGO, które nie będą stosować standardów dostępności będą miały większą motywację, aby to zrobić. Jednak obecne przepisy nie narzucają konieczności uwzględniania w konkursach na realizację zadnia publicznego dostępności – jako jednego z kryteriów oceny wniosku.
Dostępne wydarzenie zaczyna się na długo przed wejściem do sali
W praktyce wdrożenie dostępności może oznaczać konieczność zawarcia kompromisu między dążeniem do standaryzacji a realiami funkcjonowania NGO. Stąd „Standard dostępności w zakresie realizacji przez NGO umów z udziałem środków publicznych” ma formę zaleceń na dwóch poziomach – minimalnym i dodatkowo na rekomendowanym (fakultatywnym), co wynika przede wszystkim z trudności związanych z egzekwowaniem ich stosowania.
Zgodnie z przyjętym modelem łańcucha dostępności wyróżniamy cztery etapy działania (ogniwa łańcucha), które pozwolą osobom ze szczególnymi potrzebami uczestniczyć w dostępnym wydarzeniu:
Etap 1 – Informowanie o dostępności wydarzenia
Podpisanie umowy o realizację zadania publicznego powinno być poprzedzone analizą wymagań, w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, które zostały określone przez podmiot publiczny dla realizatorów zadania (np. w regulaminie konkursu lub w zapytaniu ofertowym). Przy określaniu sposobu zapewnienia dostępności wydarzenia należy wyjść od uniwersalnego projektowania, a następnie odnieść się do minimalnych wymagań określonych w art. 6 ustawy UZD. Jeśli nie można zastosować projektowania uniwersalnego na wcześniejszym etapie – można skorzystać z mechanizmu racjonalnych usprawnień.
Zazwyczaj osoby ze szczególnymi potrzebami podejmują decyzję o udziale w wydarzeniu w oparciu o dostępne informacje. Jeżeli informacja o wydarzeniu będzie opracowana w sposób niedostępny, to osoby ze szczególnymi potrzebami mogą do niej nie dotrzeć. Stąd ważnym krokiem w łańcuchu dostępności jest zapewnienie dostępnych kanałów komunikacji z uczestnikami wydarzenia. Informacja o ograniczonej dostępności wydarzenia nie powinna dyskwalifikować NGO o ubieganie się o realizację zadania publicznego. W tej sytuacji istotne będą dodatkowe informacje – czy zaplanowano wydarzenie zamknięte wymagające wcześniejszego zgłoszenia (rejestracji), czy też wydarzenie otwarte dla wszystkich (bez potrzeby wcześniejszego zgłoszenia)?
W przypadku wydarzenia zamkniętego wymagana jest wcześniejsza rejestracja odbiorców zadania publicznego. Proces rekrutacyjny jest dobrym momentem do zdiagnozowania indywidualnych potrzeb potencjalnych uczestników wydarzenia w zakresie zapewnienia dostępności. W tym zakresie istotne jest dopasowanie rzeczywistych potrzeb potencjalnych uczestników wydarzenia do planowanych rozwiązań zapewniających dostępność. Stąd należy zamieścić w formularzu zgłoszeniowym zestandaryzowaną ankietę zawierającą pytania o specjalne potrzeby potencjalnych uczestników wydarzenia.
W przypadku wydarzenia ogólnodostępnego dla wszystkich, niewymagającego wcześniejszego zgłoszenia, należy przewidzieć – jakie specjalne potrzeby w zakresie dostępności mogą mieć potencjalni uczestnicy? Wydarzenia w ramach zadania publicznego należy realizować w przestrzeniach dostępnych architektonicznie dla osób ze szczególnymi potrzebami. Osoby te oczekują jak największej samodzielności i minimalizowania zależności od pomocy osób trzecich. Stąd muszą mieć możliwość swobodnego skorzystania z całej infrastruktury budynku oraz wszystkiego, co odbywa się wokół niego. Jeśli tak nie jest, to obiekt i otoczenie tracą charakter dostępnej przestrzeni publicznej.
Etap 2 – Dostępny dojazd do miejsca wydarzenia
Kolejnym ogniwem łańcucha dostępności jest zapewnienie dostępności w dotarciu do miejsca, w którym odbywa się wydarzenie. Lokalizacja miejsca wydarzenia powinna zapewnić bezproblemowy dojazd osobom ze szczególnymi potrzebami środkami transportu publicznego lub samochodem prywatnym. Ważne jest, aby organizatorzy wydarzenia dokładnie zaplanowali i zapewnili dostępną komunikację do miejsca wydarzenia, tak aby osoby z niepełnosprawnościami mogły swobodnie uczestniczyć w wydarzeniu. Należy również zadbać o dostępność najbliższego otoczenia budynku, w tym uwzględnić odpowiednie miejsca parkingowe dla osób z niepełnosprawnościami. Ponadto warto przewidzieć ewentualną potrzebę zapewnienia transportu specjalistycznego (jako przykładu racjonalnego usprawnienia), jeżeli komunikacja publiczna będzie niewystarczająco dostosowana potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami.
Etap 3 – Udział w dostępnym wydarzeniu
Odbiorcy zadania publicznego powinni na wejściu otrzymać dostępną informację o sposobie dotarcia na miejsce wydarzenia oraz o rozkładzie pomieszczeń w budynku. Zgodnie z art. 6 ust. 1) pkt c) UZD, w budynku, w którym realizowane jest zadanie publiczne powinna być zapewniona informacja na temat rozkładu pomieszczeń, co najmniej w sposób – wizualny i dotykowy lub głosowy. Oprócz zapewnienia dostępności miejsca realizacji wydarzenia w ramach zadania publicznego – tak samo kluczowe znaczenie ma zapewnienie dostępnej obsługi uczestników. Osoby ze szczególnymi potrzebami często potrzebują dodatkowej pomocy i wsparcia, aby móc w pełni uczestniczyć w wydarzeniu realizowanym w ramach zadania publicznego. Stąd personel obsługujący wydarzenie powinien być przygotowany do świadczenia w razie potrzeby pomocy osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Ważne jest, żeby osoba ze szczególnymi potrzebami nie była pozostawiona sama sobie.
Zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt 1) UDC, wydarzenia multimedialne transmitowane na żywo, nie muszą być dostępne. Jednak podmiot publiczny może w umowie o realizację zadania publicznego zobowiązać NGO do zapewnienia dostępności transmisji z wydarzenia w czasie rzeczywistym (np. streaming bezpośrednio odbierany w mediach społecznościowych). Natomiast wydarzenia online (w odróżnieniu od transmisji na żywo) powinny wszystkim zainteresowanym pozwolić na czynny udział w wydarzeniu za pośrednictwem platformy internetowej (np. ZOOM, Google Meet, Microsoft Teams, ClickMeeting). Obecnie coraz częściej wydarzenia online przybierają formę hybrydową stanowiącą połączenie spotkania stacjonarnego (offline) i spotkania na odległość (online). Zazwyczaj wydarzenie transmitowane jest wówczas na żywo na wybraną platformę lub w mediach społecznościowych (np. Facebook, YouTube, Twitter, Instagram). Pozwala to na realizację dostępnych wydarzeń online (np. wideokonferencje, webinaria, konsultacje, koncerty, szkolenia, doradztwo).
Zgodnie z art. 6 ust. 1) pkt d) UZD, osoby korzystającego z psa asystującego mają zapewniony wstęp do budynku. Odpowiednio wyszkolone psy asystujące pomagają w wykonywaniu codziennych czynności osobom niewidomym, słabowidzącym lub niepełnosprawnym ruchowo. Ważne jest, aby personel obsługujący wydarzenie, w strefie wejścia do budynku, był odpowiednio przeszkolony w tym zakresie.
Ponadto jednym z istotnych elementów realizacji dostępnego wydarzenia jest zapewnienie osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości bezpiecznej ewakuacji. Zgodnie z art. 6 ust. 1) pkt e) UZD, powinna być zapewniona osobom ze szczególnymi potrzebami możliwość bezpiecznej ewakuacji lub uratowania w inny sposób. Wymaga to od organizatorów wydarzenia wykazania się odpowiedzialnością, troską o bezpieczeństwo uczestników i zapewnienia, że wszyscy będą mogli bezpiecznie opuścić miejsce wydarzenia w sytuacji zagrożenia.
Wydarzenie realizowane w oparciu o model łańcucha dostępności, powinno być na każdym etapie monitorowane pod względem zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Uczestnicy wydarzenia powinni mieć możliwość anonimowego wyrażania swojej opinii na temat dostępności wydarzenia, w którym brali udział. Zebrane informacje zwrotne od uczestników będą mogły być poddane bieżącej analizie, a następnie wykorzystane w trakcie planowania podobnych wydarzeń w przyszłości.
Etap 4 – Dostępny powrót z miejsca wydarzenia
Dostępny powrót uczestników wydarzenia do domu – to najczęściej pomijane ogniwo w całym łańcuchu dostępności. Zaniedbanie tego elementu może niekorzystnie wpłynąć na końcowy odbiór uczestnictwa w całym zadaniu publicznym. Ostatni etap dotyczy zapewnienia bezproblemowego powrotu z wydarzenia osobom ze szczególnymi potrzebami. Podobnie jak przy dotarciu na miejsce wydarzenia, osoby z niepełnosprawnościami mogą potrzebować wsparcia lub asysty, aby powrócić do domu. To nie tylko kwestia wygody i komfortu. Niewłaściwie zaplanowany transport powrotny może prowadzić do niebezpiecznych sytuacji na drodze, co z kolei stanowi ryzyko dla bezpieczeństwa uczestników. Dlatego ważne jest, aby organizatorzy wydarzeń uwzględnili ten element i zapewnili odpowiednią logistykę powrotu uczestnikom ze szczególnymi potrzebami
Czy NGO potrzebują samoregulacji w zapewnieniu dostępności osobom z niepełnosprawnościami?
Obecnie przełamywanie barier w zakresie zapewniania dostępności NGO stanowi jeden z kluczowych wyzwań dla sektora pozarządowego. Idea „NGO bez barier” staje się standardem. Dostępność oznacza zapewnienie tych samych możliwości wszystkim ludziom, bez względu na ich ograniczenia wewnętrzne, zewnętrzne i zmieniające się okoliczności. W tym zakresie dostępność jest jednym z najważniejszych osiągnięć w zmianie jakości życia osób z niepełnosprawnościami.
Trzeba zmienić sposób myślenia NGO o zapewnieniu dostępności osobom z niepełnosprawnościami. Dostępność to nie jest moda – to konieczność. Każdy z nas jest inny, ale wszyscy jesteśmy równi. Osoby ze szczególnymi potrzebami mają prawo do żądania zapewnienia dostępności – architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej. Chcą być traktowane podmiotowo oraz mieć świadomość, że ktoś się nimi interesuje i próbuje uwzględnić ich potrzeby.
Niestety nadal wiele NGO uważa, że ich ten problem nie dotyczy, ponieważ osoby z niepełnosprawnościami nie są adresatami ich działań. Jednak w praktyce może się okazać, że nie korzystały one z oferty NGO – bo nie miały takiej możliwości. A nie z powodu braku zainteresowania. Jest to tym bardziej istotne, że zgodnie z art. 5 ust 1 ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, NGO są zobowiązane do dążenia w prowadzonej działalności do zapewniania dostępności.
Stosowanie dostępności można porównać do mapy drogowej, która nie ma jednej drogi i nigdy się nie kończy. W tym zakresie brakuje drogowskazu, który wyznaczałby kierunek i wskazywał skuteczne rozwiązania związane z wdrażaniem dostępności. Wychodząc naprzeciw tym wyzwaniom NGO powinny same wystąpić z inicjatywą stosowania uniwersalnych zasad dostępności – zgodnie z zasadą „Dostępne NGO = NGO bez barier”. Skutecznym kluczem do zapewnienia dostępności NGO może okazać się samoregulacja sektora pozarządowego, którego wyrazem jest standaryzacja działań. Proces standaryzacji będzie oznaczał uporządkowanie prowadzonych działań i sposobu funkcjonowania NGO w obszarze dostępności. Jednak, aby zacząć wymagać od NGO zaangażowania w poprawę dostępności, najpierw trzeba je do tego przygotować. W związku z tym standardy powinny stanowić uzupełnienie istniejących norm i poradników o charakterze edukacyjno-informacyjnym.
Czy przepisy prawne obowiązujące podmioty publiczne mogą stanowić inspirację do wypracowania standardów dostępności NGO?
W dostępności nie ma drogi na skróty. Dostępności nie ustanowimy tylko prawem – dostępność sama w sobie jest prawem. Obszary działalności NGO, które nie są uregulowane przez obowiązujące przepisy, powinna zastąpić samoregulacja oparta na standardach opracowanych przez same środowisko pozarządowe. Przy czym standardy dostępności NGO powinny dotyczyć również obszarów, które jeszcze nie są uregulowane prawnie. Standardy w większości przypadków są dobrowolne – co odróżnia je od obowiązujących wymogów prawnych.
Dostępność ma coraz wyższą rangę. Wcześniej nie było określonych kar pieniężnych za brak stosowania dostępności – teraz może się to wiązać z sankcjami finansowymi. W tym zakresie osobom ze szczególnymi potrzebami przysługuje procedura wnioskowo-skargowa. Poprzednio dostępność nie miała też swojego gospodarza – teraz są nimi koordynatorzy ds. dostępności. O rosnącym zapotrzebowaniu na specjalistów ds. dostępności świadczy obwieszczenie Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej z 14 kwietnia 2020 r. w sprawie włączenia kwalifikacji rynkowej „Wdrażanie dostępności w organizacji” do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Osoby, które uzyskają kwalifikacje będą potrafiły wdrażać standardy dostępności w organizacji oraz realizować zadania określone w rządowym Programie Dostępność Plus 2018-2025.
Obecnie do zapewnienia powszechnego stosowania dostępności potrzebny jest międzysektorowy wysiłek, wykraczający poza ramy prawne. Tym bardziej, że obowiązujące rozwiązania systemowe koncentrują się głównie na podmiotach publicznych. Jednak zasady dostępności dotyczą również NGO. Nie tylko dlatego, że w określonych przypadkach NGO muszą je stosować – ale dlatego, że organizacje powinny same o dostępność zabiegać. Dostępność powinna stanowić niezbędny element działalności NGO i być przejawem społecznej odpowiedzialności – w myśl zasady „Prospołeczni = Dostępni”.
W tym zakresie ustawa z 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, nakłada na niektóre NGO obowiązek stosowanie przepisów ustawy na równi z podmiotami publicznymi. Dotyczy to NGO, które posiadają strony internetowe lub aplikacje mobilne oraz prowadzą statutową działalność pożytku publicznego na rzecz: osób z niepełnosprawnościami, osób w wieku emerytalnym lub ochrony i promocji zdrowia.
Szerszy zakres obowiązków przewidziany jest dla NGO, które na podstawie umowy wykonują zadania finansowane ze środków publicznych. W tym zakresie od 6 września 2021 r. w umowach zawieranych przez podmioty publiczne z NGO, powinny się znaleźć postanowienia określające warunki służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, w zakresie realizacji tych zadań. Takie rozwiązanie pozwala na dopasowanie wymagań do możliwości danej organizacji – z punktu widzenia nakładów finansowych, czy ograniczeń czasowych. Obowiązek zapewniania dostępności nie dotyczy całokształtu działalności NGO, a jedynie tych działań, na które zostały przeznaczone środki publiczne. Administracja publiczna powinna przy zlecaniu realizacji zadań publicznych zacząć doceniać NGO, które stosują standardy dostępności. Wtedy organizacje, które nie wdrożyły standardów będą miały motywację, aby to zrobić.
Z kolei w umowach o realizację projektów dofinansowanych ze środków Unii Europejskiej zasady dostępności określone są w „Wytycznych w zakresie realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości szans kobiet i mężczyzn w ramach funduszy unijnych na lata 2014-2020”. Takie umowy nie są typowymi umowami na wykonanie zadań publicznych, ponieważ w zakresie dostępności odwołują się do odrębnych regulacji prawnych. Załącznik nr 2 do tych wytycznych zawiera „Standardy dostępności dla polityki spójności 2014-2020”, których celem jest zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami dostępu do Funduszy Europejskich i ich efektów na równi z osobami pełnosprawnymi.
Standardy powinny wypełnić brak wymogów prawnych lub je uzupełniać. Tym bardziej, że w najbliższych latach możemy spodziewać się próby podejmowania przez NGO równoległych działań dotyczących – wypracowania, testowania i wdrażania standardów dostępności, na wzór rozwiązań stosowanych przez podmioty publiczne. Nowe standardy powinny pomóc NGO w przygotowaniu się do stosowania dostępności na równi z podmiotami publicznymi, zanim zaczną obowiązywać bardziej rygorystyczne przepisy prawne w tym zakresie. Przykładowo od 28 czerwca 2025 r. zacznie obowiązywać przygotowywana ustawa o dostępności niektórych produktów i usług, która wdroży przepisy Europejskiego Aktu o Dostępności. Nowa ustawa będzie uzupełniać o wymiar rynkowy rządowy Program Dostępność Plus 2018-2025, ugruntowując dostępność jako standard nie tylko w administracji publicznej, ale również w działalności podmiotów gospodarczych. Stąd należy rozważyć potrzebę zaadaptowania przez NGO rozwiązań stosowanych przez podmioty publiczne w zakresie dostępności, które będą dostosowane do specyfiki działania sektora pozarządowego funkcjonującego odmiennie niż sektor publiczny i sektor prywatny.
Czy potrzebne jest planowanie działań NGO w zakresie zapewnienia dostępności osobom z niepełnosprawnościami?
Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami wprowadza na podmioty publiczne, które wyznaczyły koordynatorów do spraw dostępności, obowiązek sporządzania planu działania na rzecz poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. O podobne rozwiązania powinny zadbać NGO w ramach samodoskonalenia, jeżeli chcą dotrzeć ze swoją ofertą do osób z niepełnosprawnościami lub szerzej do osób ze szczególnymi potrzebami. W tym zakresie istnieje potrzeba wykreowania Koordynatorów ds. dostępności w organizacji w oparciu o system społecznych Lokalnych Animatorów Dostępności – analogicznie jak wykreowano Latarników Polski Cyfrowej w ramach Programu Polska Cyfrowa Równych Szans.
Przygotowanie planu jest działaniem wielowymiarowym. Pierwszym krokiem do sporządzenia planu jest przeprowadzenie audytu dostępności – architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej. Ponadto plan powinien obejmować w szczególności – analizę stanu zapewnienia dostępności, działania dotyczące likwidacji barier dostępności, szacunkowe koszty, jak też harmonogram zmian. Dla podniesienia rangi, plan dostępności powinien zostać przyjęty przez organizację w formie uchwały Zarządu. Przy czym początkowe tworzenie planu dostępności powinno być raczej nastawione na realne efekty, niż na idealny plan możliwy do realizacji dopiero w dalekiej przyszłości.
Czy do monitorowania wdrażania standardów dostępności NGO wystarczy samokontrola?
Wdrażanie standardu będzie wymagało prowadzenia nieustannego monitorowania i ewaluacji. NGO powinny widzieć w dostępności nie tylko zestaw obowiązków. W praktyce wdrożenie dostępności może oznaczać konieczność zawarcia kompromisu między dążeniem do standaryzacji a realiami funkcjonowania organizacji. W tym zakresie w lepszej sytuacji są NGO działające na rzecz osób z niepełnosprawnościami, dla których zapewnienie dostępności jest działalnością misyjną.
Ponadto dużym wyzwaniem będzie konieczność ponoszenia kosztów związanych z wdrażaniem standardów oraz ich weryfikacją. Jest to tym bardziej istotne, że większość NGO nie ma stałych źródeł finansowania swojej działalności. Kolejne problemy NGO będą związane z m.in. kosztami dostosowania lokali do minimalnych wymagań dostępności architektonicznej, czy zapewnienia dostępności cyfrowej stron internetowych zgodnie ze standardem WCAG 2.1 poziom AA. Stąd standardy mają najczęściej formę zaleceń, co wynika przede wszystkim z trudności związanych z egzekwowaniem ich stosowania. Lepszym rozwiązaniem może okazać się określenie standardów dostępności NGO na dwóch poziomach – minimalnym i rekomendowanym (wyznaczającym kierunek optymalnych działań na przyszłość).
Alternatywę mogą stanowić standardy obligatoryjne, które z reguły powiązane są z nadawaniem certyfikatu. W ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przewidziano dla NGO i podmiotów gospodarczych – nieobowiązkowe poddanie się audytowi dostępności potwierdzone certyfikatem. Proces certyfikacji pozytywnie wpłynie na wizerunek NGO, pozwoli zyskać nowych odbiorców oferowanych usług, jak też zwiększy szanse na otrzymanie dotacji ze środków publicznych. Proces certyfikacji będzie też dawał wymierne korzyści finansowe – zmniejszenie o 5% składki na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). W tym zakresie zakończył się etap oceny wniosków złożonych w naborze na otrzymanie statusu podmiotu dokonującego certyfikacji. Ministerstwo Finansów i Polityki Regionalnej planuje w drugiej połowie maja 2022 r. opublikować listę NGO i podmiotów prywatnych, które otrzymają status podmiotów mogących dokonywać certyfikacji dostępności.
Czy potrzebna jest samoorganizacja NGO w procesie zatrudniania osób z niepełnosprawnościami?
NGO powinny być powszechnie utożsamiane z przestrzeganiem zasad dostępności, które stanowią jedną z nadrzędnych zasad określonych w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Konwencja ratyfikowana przez Polskę w 2012 r. stanowi pierwszy międzynarodowy akt prawny zmieniający podejście do niepełnosprawności fizycznej poprzez przesunięcie akcentu na prawa człowieka.
Dla osób z niepełnosprawnościami praca jest nie tylko drogą do usamodzielnienia się i poprawy warunków materialno-bytowych, ale także stanowi zasadniczą formę integracji z otoczeniem pozwalającą na zapobieganie wykluczeniu społecznemu. Wobec tego w standardzie plan dostępności powinien również uwzględniać procedury dotyczące zatrudniania osób z niepełnosprawnościami. Standardowym działaniem powinno być wskazanie osoby w organizacji, która będzie zajmowała się sprawami pracowników z niepełnosprawnościami. W niektórych przypadkach będzie zachodzić też konieczność stosowania rozwiązań zindywidualizowanych, które wykraczają poza przyjęte standardy. Przy czym w przypadku obawy zatrudnienia po raz pierwszy w NGO pracownika niepełnosprawnego, warto zacząć od – praktyki, stażu lub wolontariatu.
Wypracowane standardy dostępności NGO nie powinny być katalogiem zamkniętym. Stąd mogą pojawić się czynniki zewnętrzne lub wewnętrzne, które będą w istotny sposób wpływać na ich zmianę. Dzięki ciągłej optymalizacji standardów, rozwój dostępności NGO będzie się ciągle rozwijać analogicznie do działającego bezpłatnego wolnego i otwartego systemu operacyjnego LINUX, który funkcjonuje w świecie sieci twórców ogólnodostępnych oprogramowań komputerowych.
Idea dostępności jest uniwersalna, stąd potrzebne jest horyzontalne włączenie jej do wszystkich polityk publicznych. Jednak bez społecznej kontroli – zmiany na rzecz zwiększenia dostępności będą zachodzić w niewystarczającym tempie. W tym zakresie NGO powinny nie tylko same stosować dostępność, ale także mobilizować podmioty publiczne i podmioty gospodarcze do zwiększenia efektywności wdrażania dostępności.
