Trwa kampania społeczna „NGO bez barier” w ramach projektu pt. „Lubelscy Liderzy Dostępności”, sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021–2030. Projekt jest realizowany przez Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych. Celem projektu jest wzmocnienie pod względem strategicznym rozwoju Lubelskiego Partnerstwa na Rzecz Dostępności (LPnRD), które jest płaszczyzną współpracy na rzecz zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w woj. lubelskim.

Wdrażanie AI w organizacjach pozarządowych jest na wczesnym etapie rozwoju

Piramida może symbolizować drogę NGO do pełnego wdrożenia AI. Wspinaczka na szczyt nie polega na skoku w przyszłość, ale na stopniowym wspinaniu się po kolejnych szczeblach – od wzrostu świadomości, aż po przywództwo. Sektor obywatelski posiada przewagę nad innymi sektorami – jest postrzegany jako bardziej niezależny i działający z myślą o dobru wspólnym. Powszechnie uważa się, że podmioty gospodarcze rozwijają narzędzia AI w pogoni za innowacyjnością i zyskiem. Administracja publiczna wykorzystuje je do analiz danych, bezpieczeństwa, czy zarządzania usługami. Z kolei NGO mogą wykorzystywać AI do działań prospołecznych. W tym zakresie NGO mogą wnosić inwencję, a AI innowację. Tym bardzie, że nie tylko przedsiębiorstwa muszą być innowacyjne, aby sprostać konkurencji. Także NGO powinny stać się innowacyjne, aby nie pozostawać w tyle i skutecznie reagować na zmieniające się wyzwania społeczne.

Technologia AI sama w sobie nie rozwiąże problemów NGO – to sposób jej wykorzystania ma znaczenie. Narzędzia AI odpowiednio wykorzystane przez NGO – mogą stanowić fundament budowania silniejszego społeczeństwa obywatelskiego. Z raportu „Nie tylko sztuczna inteligencja: technologie cyfrowe w organizacjach pozarządowych” opracowanego przez Klon/Jawor oraz Sektor 3.0, wynika że NGO z powodu skromnego budżetu lub niestabilnej sytuacji finansowej – mają trudności ze znalezieniem finansowania na wdrożenie i utrzymanie płatnych rozwiązań technologicznych. Najczęściej więc wykorzystują narzędzia oferowane bezpłatnie. Niestety większość dostępnych narzędzi AI nie jest projektowana z myślą o małych niskobudżetowych organizacjach społecznych. Raport wskazuje, że prawie 80% NGO dostrzega potrzebę większego wykorzystania technologii cyfrowych. Co trzecia organizacja korzysta z narzędzi opartych na AI głównie do tworzenia – treści, generowania pomysłów i automatyzacji zadań. Natomiast 17% nigdy nie słyszało o oprogramowaniach i aplikacjach wykorzystujących sztuczną inteligencję do wykonywania różnych zadań.

Czy AI stanie się prawdziwym sprzymierzeńcem NGO?

Potrzebna jest refleksja – dla kogo została stworzona sztuczna inteligencja? Czy przypadkiem nie pogłębia barier – zamiast je redukować? Ufajmy technologii AI – ale jednocześnie „patrzmy jej na ręce”. Technologia jest sługą, który łatwo może stać się panem. Najbardziej niebezpieczne są te technologie, które stają się niewidzialne. I faktycznie – im mniej jesteśmy świadomi działania AI, tym łatwiej poddajemy się jej wpływowi.

Jaka ma być rola NGO w sprawowaniu kontroli nad AI? Rozwój AI powinien podlegać kontroli społecznej, a jej zastosowanie nie może podważać podmiotowości i godności człowieka. Tutaj ważną rolę do odegrania mają NGO, które w naturalny sposób reprezentują społeczeństwo obywatelskie. Ponadto NGO ciesząc się dużym zaufaniem społecznym same muszą dawać przykład innym. Stąd odbiorcy korzystający z usług NGO, gdy taki przypadek zajdzie, muszą być poinformowani – że rozmawiają z AI. NGO muszą też zapewnić ochronę danych osobowych zgodnie z RODO, przy przetwarzaniu danych w „chmurze”.

Kto powinien kształtować przyszłość AI?

Odpowiedź jest prosta – my wszyscy. Jej kształt będzie zależeć od decyzji politycznych, regulacji prawnych, odpowiedzialności korporacji technologicznych – ale przede wszystkim od nacisku społecznego. To od społeczeństwa obywatelskiego będzie zależeć – czy AI stanie się dobrem wspólnym? Jeśli chcemy, aby AI służyła wszystkim, nie możemy pozostawiać jej wyłącznie w rękach inżynierów i polityków. Inaczej korzystanie z AI będzie coraz bardzie ograniczone do korzystania z wyspecjalizowanych pośredników.

Może też grozić nam scenariusz, w którym o naszym życiu będą decydować algorytmy zaprogramowane przez wąską grupę technokratów. Jeżeli zabraknie zaangażowania społecznego – to przyszłość AI zostanie zdominowana przez nielicznych interesariuszy. Bez udziału społeczeństwa obywatelskiego grozi nam nowa forma koncentracji władzy w rękach „gigantów cyfrowych”, którzy będą dysponować ogromnymi zasobami. Władza nad danymi – to władza nad przyszłością. Ponadto AI może zacząć służyć do manipulowania opinią publiczną poprzez masową produkcję dezinformacji. Jednak jego niewłaściwe użycie grozi wzmocnieniem nierówności i ograniczeniem wolności obywatelskich. W praktyce oznacza to, że głos społeczeństwa stanie się – nie siłą, a tylko – szumem.

W tym wypadku NGO mogą odegrać kluczową rolę – pilnować, aby rozwój AI odbywał się w zgodzie z wartościami demokratycznymi. NGO nie projektują algorytmów, ale projektują wartości. To one przypominają, że AI nie jest celem samym w sobie, lecz narzędziem w rękach człowieka. Jeżeli społeczeństwo obywatelskie będzie aktywne, świadome i zorganizowane – to AI stanie się narzędziem wspierającym demokrację. Humanizm polega na tym, aby nigdy nie poświęcać człowieka dla jakiegokolwiek celu. NGO przypominając o tej zasadzie, pełnią rolę rzecznika reprezentującego społeczeństwo wobec instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie AI. W tym zakresie NGO mogą proponować rozwiązania prawne, czy też standardy etyczne. Dzięki temu stają się partnerami w procesie demokratyzacji cyfrowej. Niestety NGO nadal pozostają często marginalizowanym głosem w procesie decyzyjnym dotyczącym przyszłości AI.

Więcej na: www.liderzydostepnosci.pl/ngo-bez-barier/