Trwa kampania społeczna „NGO bez barier” w ramach projektu pt. „Lubelscy Liderzy Dostępności”, sfinansowanego przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich NOWEFIO na lata 2021–2030. Projekt jest realizowany przez Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych. Celem projektu jest wzmocnienie pod względem strategicznym rozwoju Lubelskiego Partnerstwa na Rzecz Dostępności (LPnRD), które jest płaszczyzną współpracy na rzecz zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w woj. lubelskim.

Dostępność ma coraz wyższą rangę

Zmiany legislacyjne są ważne, ale prawdziwa zmiana zaczyna się w świadomości ludzi. Dostępność to relacje międzyludzkie – a nie tylko regulacje prawne. Dostępność powinno się traktować nie jako obowiązek, lecz jako wyraz troski o jakość życia osób ze szczególnymi potrzebami, w tym osób z niepełnosprawnościami. W ostatnich latach Polsce temat dostępności zyskał na znaczeniu po przyjęciu ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami oraz ustawy z 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych.

Wcześniej w przepisach prawnych nie było określonych kar finansowych za brak stosowania zasad dostępności przez podmioty publiczne – teraz może wiązać się to z sankcjami finansowymi. Dostępność nie miała też swojego gospodarza – teraz instytucje publiczne mają koordynatorów ds. dostępności. Ponadto NGO powinny dążyć w prowadzonej działalności do zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Przykładowo NGO są zobowiązane do stosowania dostępności cyfrowej w całej swojej działalności, jeżeli prowadzą działalność w sferze zadań publicznych w zakresie: 

1) ochrony i promocji zdrowia (w tym działalności leczniczej), lub

2) działalności na rzecz osób niepełnosprawnych, lub

3) działalności na rzecz osób w wieku emerytalnym, 

oraz posiadają strony internetowe lub aplikacje mobilne, lub zarządzają elementami stron internetowych, lub aplikacji mobilnych zamieszczonymi w środowisku umożliwiającym zapewnienie dostępności cyfrowej treści.

Przepisy nie nadążają za dynamicznymi zmianami – ale standardy już tak

Zbyt często dostępność traktowana jest jako obowiązek – coś, co oznacza potrzebę spełnienia minimalnych wymagań. W efekcie powstają rozwiązania chwilowe – prowizoryczne i pozbawione realnej trwałości. Tymczasem prawdziwą dostępność należy traktować szerzej – jako jakość życia nas wszystkich. To sposób myślenia, który uwzględnia zmieniające się potrzeby społeczeństwa – w tym starzenie się, rosnącą liczbę osób z niepełnosprawnościami, rozwój technologii, czy procesy migracyjne. Otwarte pozostaje pytanie dlaczego nie zostały uregulowane w sposób szczegółowy w przepisach prawnych wszystkie aspekty związane z wdrażaniem zasad dostępności? Zamiast tego powszechnie stosuje się różne standardy dostępności? Istnieje na to prosta odpowiedź – przepisy prawne najczęściej tylko ogólnie nakazują stosowanie minimalnych zasad dostępności lub ogólnie nakazują „zapewnienie dostępności”. Natomiast standardy dostępności wskazują jak to zrobić w praktyce. Pod tym względem funkcjonuje dużo różnych standardów dostępności, które w praktyce mogą się różnić w szczegółach. Wyjątek stanowią międzynarodowe standardy dostępności cyfrowej WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) wersja 2.2, a w perspektywie – 3.0. W praktyce standardy te stosowane są na równi z przepisami prawnymi.

Dlaczego nie wprowadzono na podobnej zasadzie ujednoliconych standardów dostępności architektonicznej i informacyjno-komunikacyjnej? Różnorodność standardów w dostępności wynika z kilku ważnych powodów – zarówno praktycznych, jak i systemowych. Przepisy nie nadążają za dynamicznymi zmianami – ale standardy już tak. Pod tym względem standardy często wyprzedzają przepisy prawne. Dlatego standardy powinny obejmować także obszary, które nie są jeszcze prawnie uregulowane. Dzięki temu przepisy dotyczące dostępności nie muszą być za każdym razem aktualizowane. W wielu przypadkach przepisy nie nadążają za zmianami. O wiele łatwiej i szybciej będzie zmienić standardy dostępności. W tym zakresie zamiast trzymać się sztywnych przepisów prawnych, lepiej działa system aktualizacji standardów. Stąd standardy mogą uzupełniać luki w przepisach prawnych związanych z dostępnością. Mogą też stanowić inspirację do dalszych prac legislacyjnych nad zapewnieniem dostępności w różnych obszarach.

Rola NGO w procesie standaryzacji dostępności

Standaryzacja to nic innego jak narzucanie pewnych reguł i zasad działania. Standardy dostępności określają konkretne wytyczne opracowywane w oparciu o zasady uniwersalnego projektowania, które uwzględniają potrzeby osób ze szczególnymi potrzebami. W wielu przypadkach standardy dostępności stawiają wyższe wymagania niż te, które wynikają z aktualnie obowiązujących przepisów prawnych. W innych przypadkach są bardziej precyzyjne niż wytyczne w przepisach. Standaryzacja pomaga wyznaczyć kierunek oraz określa zasady, które pozwolą projektować przestrzeń dostępną dla każdego – niezależnie od wieku, czy niepełnosprawności.

Skutecznym kluczem do zapewnienia przez NGO dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, może okazać się samoregulacja III sektora zakładająca standaryzację działań. Celem standaryzacji będzie rozwój NGO prowadzący do zwiększenia efektywności i jakości działań. Jednak wdrażanie dostępności może oznaczać konieczność zawarcia kompromisu między dążeniem do standaryzacji a realiami funkcjonowania organizacji. Stąd standardy mają najczęściej formę zaleceń na dwóch poziomach – minimalnym i rekomendowanym (fakultatywnym), co wynika przede wszystkim z trudności związanych z egzekwowaniem ich stosowania. Ponadto rola NGO w procesie standaryzacji nie powinna ograniczać się tylko do bycia obecnym przy wdrażaniu standardów dostępności. Pod tym względem organizacje powinny dbać, aby cel jakim jest świat bez barier – nie pozostał tylko na papierze. Dostępność to także przekazywanie wartości – a nie tylko rozwiązywanie problemów. Dostępność nie może być dodatkiem – musi być powszechnym standardem.

Więcej na: www.liderzydostepnosci.pl/ngo-bez-barier/